Szeroko rozumiane myślenie jest bardzo ważną kompetencją we współczesnym, szybko zmieniającym się świecie. Niestety samo uczenie tej umiejętności nie jest zbyt łatwe, bo myślenie często wymaga... wysiłku, niekiedy nawet tak dużego, że wolimy wybrać wysiłek fizyczny (który też oczywiście jest ważny) zamiast intelektualnego.
Jest to wpis zbierający konkretne pomysły na kształtowanie szerokiej kompetencji Myślenia, którą opisuję jako jeden z 4 filarów skutecznego działania. Podstawy teoretyczne dotyczące kompetencji społecznych opisuję na moim blogu:
Myśl jako podstawa działania. Jak uczyć myślenia (i co to znaczy – czyli dokładnie czego)
A pełną koncepcję 4 filarów w podręczniku:
Jak Uczyć Skuteczności. Siebie i innych.
Jest to kolejny z serii wpisów „15 prostych ćwiczeń i pomysłów na zajęcia...” z konkretnymi aktywnościami grupowymi, które dla Was przygotowuje:
- 15 prostych ćwiczeń i pomysłów na zajęcia uczących myślenia do wykorzystania w grupie i klasie [niniejszy wpis]
- 15 prostych ćwiczeń i pomysłów na zajęcia budujących motywację w grupie i klasie [wkrótce]
- 15 prostych ćwiczeń i pomysłów na zajęcia kształtujących kompetencje emocjonalne do wykorzystania w grupie i klasie [wkrótce]
W pierwszym wpisie z tej serii (z 15 pomysłami na kształtowanie kompetencji społecznych) przygotowałem dla Was dosyć długi wstęp poruszający współczesne wyzwania związane z szerokimi kompetencjami dotykającymi właśnie przede wszystkim kompetencji współpracy, ale także emocjonalnych, motywacyjnych i poznawczych. W tamtym wpisie przybliżam także ważne uwagi dotyczące realizacji ćwiczeń – m.in. to, że poszczególne ćwiczenia nie zastąpią szerokiego i kompleksowego programu wychowawczego związanego z budowaniem kompetencji (nawet jeśli ten składa się właśnie z takich ćwiczeń, a generalnie w pewien sposób z 15 zajęć wykorzystujących te ćwiczenia można zrobić program) i że koniecznie każde z nich należy omówić, najlepiej z użyciem trzech pozostałych elementów cyklu uczenia się eksperymentalnego (cyklu Kolba), poza doświadczeniem – czyli właśnie realizacją samego ćwiczenia:
- analiza doświadczenia, np. W tym ćwiczeniu osiągnęliśmy sukces dzięki...
- wyciągnięcie wniosków, np. To ćwiczenie nauczyło mnie, że...
- most w przyszłość, tzn. wdrożenie konkretnych zmian w codziennym funkcjonowaniu, np. Od dziś będę...
Także, zanim zaczniemy, zachęcam Was przynajmniej do zerknięcia do tego wpisu otwierającego tę serię. A tak tutaj rozwijając i uzupełniając ten wstęp to wydaje mi się, że w kontekście wyzwań emocjonalnych, społecznych i motywacyjnych jednym z największych wyzwań (a może i największym), z którym przychodzi się nam mierzyć (a myślę, że nawet wprost mógłbym to napisać: kompetencji, którą dotkliwie upośledza wpływ Internetu) jest twórczość, rozumiana jako zdolność do tworzenia sensownych własnych dzieł. Na tą kompetencje składa się oczywiście wytrwałość, ale przede wszystkim myślenie, czyli zdolność obmyślenia i zaplanowania działania mającego prowadzić do twórczego rezultatu. Porównywanie się z innymi, przyzwyczajenie do natychmiastowej gratyfikacji, ukazywanie nieograniczonych możliwości instagramowego świata, w którym nie ma trudu i ciężkiej pracy, to tylko niektóre elementy które się na to składają. Także nie narzekajmy na świat, ale róbmy to, co jest w naszej sferze wpływu – a na pewno jest tam przygotowanie i poprowadzenia ciekawych zajęć – i właśnie po to zebrałem dla Was te pomysły. Szczegółowe opisy dużej części z nich znajdują się już w naszej Strefie Wiedzy, ale przez ten wpis będzie Wam łatwiej je znaleźć.
Starałem się poukładać poniższe ćwiczenia w pewnej kolejności, rozpoczynając od najłatwiejszych i wymagających najmniejszego wysiłku intelektualnego, do tych najtrudniejszych – zapraszających do dosyć nawet dużego wysiłku, ale za to prowadzących do większych rezultatów jeśli chodzi o zdobywane kompetencje.
Spis treści wpisu:
6. Trójkąty, kwadraty i stożki – czyli prosta gra biznesowa
7. Wieża z Papieru i inne gry konstrukcyjne
11. Pisanie listu do samego siebie za rok
12. Wielobarwna mapa potrzeb lub marzeń
99 pomysłów na godziny wychowawcze
Zacznijmy więc. Oto 15 prostych ćwiczeń i pomysłów na zajęcia uczące myślenia do wykorzystania w grupie i klasie:
1. Kreatywna rozgrzewka
Potrzebujemy: karteczki z zadaniami (do pobrania poniżej)
Dobrym pomysłem na rozpoczęcie edukacji myślenia jest pewna intelektualna, kreatywna rozgrzewka. Klasę (grupę) dzielimy na 4 zespoły (także można zrobić to kreatywnym sposobem), a następnie każdy zespół otrzymuje proste zadania (poniżej znajdziecie karteczki z tymi zadaniami do wycięcia i rozdania zespołom):
1. Wymyślanie nietypowych zastosowań przedmiotów - co możecie zrobić mając:
- 1000 żarówek
- 800 różnych płytek ceramicznych
- 400 plastikowych wiader
- 200 opon od różnych samochodów
Odnośnie wiader i opon, to wcale nie są takie wydumane problemy, bo akurat mamy ich dużo:
2. Wymyślenie nietypowych, może śmiesznych (bo czasami kiedy robię to ćwiczenie, pomysły są naprawdę wesołe) rozwinięć znanych skrótów:
- PKO (np. Pan Kupuje Obrączki)
- UFO (np. Unia Fajnych Okien)
- USA (np. Ula Szuka Artura)
- MEN (np. Moja Ekierka Nurkuje)
3. Wymyślanie kreatywnych porównań i przysłów, np. z wykorzystaniem istniejących powiedzeń:
- Kto pod kim dołki kopie, ten... może handlować łopatami.
- Życie jest jak pudełko czekoladek, bo... cena jest nieadekwatna do zawartości.
- Nauka w naszej szkole jest jak jazda na tygrysie, bo... tygrysa też jest ciężko zaparkować, zupełnie jak rower pod naszą szkołą.
- Nosił wilk razy kilka... i zatrudnił się jako magazynier.
4. Wymyślanie pytań i odpowiedzi opierających się o prototypy (czyli takich jak w Familiadzie – w wpisie wyjaśniam to pojęcie), np.:
- Więcej niż jedno zwierzę? stado, horda, gromada, grupa, wataha, para...
- Jaka może być droga? kręta, wyboista, szeroka, zawiła, prosta...
- Co jest czasami zielone, a czasami czerwone? światła, kwiaty, owoce, porzeczki, twarz...
- Co trzymamy w komodzie? książki, naczynia, szkło, skarpetki, niepotrzebne rupiecie...
5. Układanie zdań lub historii z użyciem określonych wyrazów:
- z wyrazami rozpoczynającymi się na tę samą literę alfabetu (najłatwiej będzie z „p”, tak jak w zabawie Powiedz to na literę „p”)
- w wyrazami zawierającymi określoną literę, np. „b” a w wersji trudniejszej „ą” lub „ę” (Miłorząb rozwinął się straszną historią opiewającą zapomnianą damę.)
- z wyrazami rozpoczynającymi się na kolejne litery alfabetu („Ania była ciepłą dziewczyną elokwentnie finansującą górskie harmonie i jakże kochającą liryczne łąki małych nizin o poranku raczej stale tutaj uważną w zajęciach.”)
- z określonymi wyrazami (np. kret, szkoła, gulasz, sprężyna, księżyc)
6. Znajdowanie wspólnych cech dwóch lub nawet trzech obiektów, np.
- słoń i fortepian (wydaje dźwięki, żeby go oglądnąć trzeba zapłacić za bilet, ma nogi itp.)
- okno i szklanka
- stół i samolot
- nurek i księżyc
7. Znajdowanie odpowiedzi na nietypowe pytania i zagadki:
- Co jest lepsze, kiedy jest mniejsze? mikroprocesor, kamera sportowa, samochód na ciasnym parkingu
- Co jest funkcjonalne, kiedy jest rozłożone? namiot, sztućce na stole, mata, łóżko
- Co jest piękne, kiedy jest małe? biżuteria, wpływ państwa na życie obywateli, ego
- Co biegnie, a nie ma nóg? czas, wakacje ku końcowi, droga przez las
Ćwiczenie to pochodzi z wpisu o kreatywności:
Jak uczyć kreatywności i twórczego rozwiązywania problemów. Na czym polega kreatywność
Przygotowałem dla Was karteczki do realizacji tego ćwiczenia, które wystarczy wydrukować, wyciąć i rozdawać zespołom przed każdym zadaniem:
Pobierz karteczki do kreatywnej rozgrzewki (pdf)
Pobierz karteczki do kreatywnej rozgrzewki (docx)
2. Tylko pytania
Potrzebujemy: tylko słowa
„Tylko pytania” to gra słowna, w której można rozmawiać ze sobą tylko przy użyciu pytań. Nie można wypowiadać zdań twierdzących. Zabawę tę także możemy potraktować jako pewnego rodzaju rozgrzewkę intelektualną, choć jednocześnie może ona nas zaprowadzić do różnych ciekawych wniosków dotyczących np. wzajemnego słuchania się, czy po prostu zauważenia wysiłku wkładanego w myślenie. Jednocześnie zabawa może powodować mnóstwo śmiechu.
Możemy przeprowadzić ją w kilku wariantach:
- rozmowa w parach – rozmawiamy ze sobą na wybrany temat (temat można wylosować tutaj) używając tylko pytań (można użyć także trzech pytań warunkujących głębokość rozmowy: CO? JAK? DLACZEGO?)
- historia z pytań – w małych zespołach lub całą grupą siedząc w kole wspólnie opowiadamy historię, tak, że każda osoba dodaje po jednym zdaniu będącym pytaniem
- gorące krzesło – sadzamy odważnego zawodnika na krześle na środku sali, a pozostałe osoby poddają go krzyżowemu ogniu pytań, na które może odpowiadać on tylko przy użyciu pytań - jeśli użyje zdania twierdzącego następuje zmiana osoby odpowiadającej
Nieco innym zastosowaniem pytaniem może być odpowiadanie sobie na ciągi pytań, też np. w parach, w małych zespołach lub na forum całej grupy – tutaj już nie trzeba używać tylko pytań:
- O przyczyny zadając pytanie „Dlaczego?”:
- Dlaczego chodzisz do szkoły? Bo chcę iść na wymarzone studia.
- Dlaczego chcesz iść na wymarzone studia? Żeby mieć wymarzoną pracę.
- Dlaczego chcesz mieć wymarzoną pracę? Żeby móc skutecznie dzielić się ze społeczeństwem swoimi talentami. - Dlaczego chcesz dzielić się ze społeczeństwem swoimi talentami? Itd.
- O fakty, a następnie o ich skutki, tak dalej:
- Co się wydarzyło? Działanie A.
- Do czego dorowadziło lub może dorowadzić działanie A? Do działania B.
- Do czego dorowadziło lub może dorowadzić działanie B? Do działania C.
- Do czego dorowadziło lub może dorowadzić działanie C? Do działania D. Itd.
Pytania są w ogóle bardzo skutecznymi „uruchamiaczami” myślenia. Listy ciekawych pytań (a do niektórych także odpowiedzi) znajdziecie w innym moich materiałach:
- Sztuka zadawania pytań, czyli moc pytań w edukacji. Jak uczyć myślenia, odpowiedzialności i budowania samoświadomości za pomocą pytań – z listą 13 tzw. mocnych pytań budujących samoświadomość oraz bardziej szczegółowym przedstawieniem ciągów pytań „Dlaczego?” i ciągu pytań o fakty i ich skutki
- Dlaczego żelazka nie mają włączników? i 22 inne niebanalne pytania uczące myślenia - lista niebanalnych pytań, których zazwyczaj sobie nie zadajemy, a na które znalezienie odpowiedzi niekoniecznie nie jest takie łatwe – co też samo w sobie uczy myślenia
- Jak uczyć zdrowego rozsądku - 17 porad dla rodziców, nauczycieli i wychowawców – wpis o używaniu rozumu
- 5 rozwijających zabaw słownych na czas podróży – to taki wakacyjny wpis z grami słownymi, które też wykorzystują pytania
- Zagadki w Pracy z Grupą [produkt w sklepie] – zbiór ponad 70 różnych zagadek z podpowiedziami naprowadzającymi na rozwiązanie i z odpowiedziami
- Tutoring i Mentoring – Edukacja Spersonalizowana w Praktyce [kurs na naszej platformie] – kurs o paradygmacie tutoringu, gdzie zadawanie pytań jest jedną z częściej używanych metod
3. Kładka
Potrzebujemy: taśma papierowa (lub sznurek, jeśli zadanie wykonujemy na zewnątrz)
Ćwiczenie to możemy rozpocząć od przedstawienia krótkiej zagadki logicznej: człowiek ma przewieźć przez rzekę wilka, kozę i kapustę, ale w jego małej łódeczce zmieści się tylko jedno z nich na raz. Nie może on zostawić na brzegu wilka i kozy (bo wilk zje kozę), ani kozy i kapusty (bo koza zje kapustę). Jak więc ma to zrobić?
Odpowiedź wcale nie jest trudna: najpierw przewozimy kozę, na brzegu zostaje wilk z kapustą, następnie przewozimy np. wilka (lub kapustę) i wracając z powrotem zabieramy kozę tak, żeby nie została ona sama na drugim brzegu z wilkiem (lub kapustą). Kozę zostawiamy samą na pierwszym brzegu i zabieramy na drugi brzeg kapustę (lub wilka, jeśli kapustę już przewieźliśmy). Rozwiązaniem zagadki jest więc pewnego rodzaju cofnięcie się w działaniach, zrobienie jakby kroku w tył i zastanowienie się - czyli przewiezienie kozy z powrotem na pierwszy brzeg - a nie bezmyślne parcie do przodu. Ale przecież często właśnie tak jest w życiu: trzeba zrobić krok w tył i zastanowić się żeby zrobić dwa kroki do przodu.
Podobnie jest w ćwiczeniu Kładka – bezmyślne parcie do przodu nic nie da. W ćwiczeniu bierze udział parzysta liczba osób. Jeśli w naszej grupie liczba osób jest nieparzysta jako jednego „zawodnika” możemy wykorzystać np. plecak, krzesło lub inny przedmiot w podobnym rozmiarze. Grupę dzielimy na dwa zespoły.
Na podłodze papierową taśmą wyklejamy schemat kładki, oczywiście może być ona dłuższa, jeśli w grupie jest więcej osób. Osoby ustawiają się tak, jak na rysunku, twarzami do środka kładki.
Zadanie polega na przejściu na drugą stronę kładki, tak, żeby minąć osoby z drugiego zespołu, z tym, że możliwe są tylko dwa następujące ruchy:
1. Krok do przodu (nie wolno się cofać).
2. Minięcie zawodnika przeciwnego zespołu i stanięcie na polu bezpośrednio za nim, podczas, gdy jest on nieruchomy.
Zadanie wcale nie jest takie łatwe i szybko dochodzi do wzajemnego zablokowania. Tutaj znajdziecie rozwiązanie tego zadania, na które grupa powinna wpaść po kilku próbach:
Kładka - wciągające zespołowe zadanie na myślenie
4. Czytanie ze zrozumieniem
Potrzebujemy: przygotowane fragmenty tekstu do analizy
Życie w kulturze obrazów sprawia, że mamy coraz większe trudności z rozumieniem nawet prostych tekstów. Tu chyba nawet nie chodzi o to, że dany tekst jest trudny do zrozumienia (bo np. używa niezrozumiałych słów, czy zdań wielokrotnie złożonych), ale o to, że przez przyzwyczajenie do obrazów, teksty też chcemy analizować w szybki sposób. A czasami wystarczy tylko poświęcić więcej czasu na analizę tekstu i okazuje się być on całkiem zrozumiały.
W tym ćwiczeniu klasę (grupę) dzielimy na 4-5 osobowe zespoły, którym rozdajemy fragment jakiegoś tekstu, może to być np. tekst kultury (może wiersz Szymborskiej lub fragment prozy Myśliwskiego), ale także np. informacja medialna albo nawet instrukcja obsługi odkurzacza (szkoda życia na czytanie instrukcji obsługi, no nie?), choć najlepszym pomysłem będzie tutaj fragment aktu prawnego – ponieważ te zazwyczaj pisane są specyficznym językiem a przecież dotyczą każdego z nas (polecam Rozdział II Kodeksu Drogowego dotyczący ruchu pieszych: artykuły: 11-14, a zwłaszcza 14. pkt 8. mówiący o zakazie używania telefonów przy przechodzeniu przez jezdnię), a następnie prosimy o jego analizę i przedstawienie jej na forum całej grupy.
Zapraszamy do analizy w oparciu o następujące zagadnienia:
- podkreślenie najważniejszych informacji
- omówienie tekstu własnymi słowami
- streszczenie tekstu w jednym zdaniu – oddanie głównej myśli – jeśli nie potrafisz, o czymś opowiedzieć w jednym zdaniu, to prawdopodobnie znaczy, że tego w ogóle nie rozumiesz
- jaki to ma skutek dla Ciebie?
- czy ten tekst ma drugie dno?
Zadanie pytań o drugie dno bardzo uruchamia myślenie i poszukiwanie głębi w tekście. Możemy w tym celu posłużyć się np. następującymi pytaniami:
- Czy ten tekst ma jakieś drugie dno?
- Dlaczego autor napisał ten tekst?
- Czy to co pisze autor, to prawda? Czy komuś może zależeć na tym, żebyśmy myśleli, że to prawda? A może autor myli się niecelowo?
- Co czuł autor, kiedy to pisał? Może się bał? Może był wesoły? Może był pijany? (to zwłaszcza, kiedy czytamy teksty z okresu romantyzmu lub Młodej Polski)
- Jakie skutki może przynieść ten tekst? (możesz np. zapytać uczniów o długofalowe skutki Hołdu Pruskiego dla relacji polsko-niemieckich, albo Unii Lubelskiej dla relacji polsko-ukraińskich)
- Czy autor tak samo rozumie poszczególne słowa jak ja? (np. solidarność, sprawiedliwość)
- Jeśli byłbyś nauczycielem języka polskiego / lewicującym aktywistą / obiektywnym sędzią / Sokratesem, to co byś powiedział o tym teksie?
A jeśli czytamy akt prawny możemy zadać dodatkowe pytania:
- Po co ustawodawca to uchwalił?
- Do czego będzie prowadzić takie prawo?
- Czy istnieje coś takiego, jak głupie prawo, czy może tylko prawo, którego nie do końca rozumiemy?
W tym wpisie znajdziecie szczegółowe pomysły na uczenie czytania ze zrozumieniem wraz z kartą pracy:
Jak uczyć czytania ze zrozumieniem [do pobrania]
Co w ogóle ciekawe, tego typu analiza informacji sprawia, że o wiele lepiej je zapamiętujemy – nazywa się to opracowaniem elaboracyjnym – czyli głębokim i jest bardzo skuteczną metodą nauki. Poruszamy ten temat w naszym darmowym kursie dotyczącym efektywnej nauki:
5. Jak zrobić tosty?
Potrzebujemy: duże kartki papieru i markery dla każdego zespołu
Kolejne ćwiczenie, czasami wykorzystywane w różnego rodzaju szkoleniach z zarządzania, wydaje się dosyć proste, ale ostatecznie wcale takie nie musi być. Grupę dzielmy na 4-5 osobowe zespoły i prosimy i spisanie w punktach procedury / instrukcji zrobienia tostów – można to zrobić w formie obrazkowej. Po spisaniu swoich procedur zespoły prezentują je i porównują różnice.
Różne zespoły wykonują to zadanie na różnym poziomie, bo procedurę zrobienia tostów można zacząć np. od zadania „biorę chleb tostowy”, a inne do „idę do sklepu po chleb tostowy”, a jeszcze inne „sieję zboże na chleb tostowy”. Tak samo poziom szczegółowości czynności może być zróżnicowany, np. jeden zespół szczegółowo rozpisze czynności: „sięgam po nóż”, „sięgam po masło”, „nożem zbieram masło z kostki”, „nakładam masło na chleb”, „rozsmarowuje masło na chlebie”, a inny napisze tylko „smaruje masłem chleb”. Jeśli uczestnicy zadadzą nam pytanie dotyczącego szczegółowości procedury odpowiadamy: „to zależ od Was”.
Zadanie to pokazuje następujące sprawy:
- każde, nawet najtrudniejsze zadanie (choć to akurat jest łatwe) da się rozpisać na małe, szczegółowe kroki, z których każdy jest bardzo łatwy
- warto spisywać plany zadań, które chcemy zrealizować, bo spisanie zadań pozwala nam na lepsze zrozumienie całości procesu, który ma nas doprowadzić do końcowego rezultatu
- jeśli nie wiemy jak coś zrobić, warto spisać to, co już wiemy na ten temat, a następnie właśnie to, czego nie wiemy i „porozbijać” to na bardziej szczegółowe zadania
- nasze życie to suma takich małych, szczegółowych zadań i procesów, które składają się na większe zadania i procesy
- rozpisanie zadnia na szczegółowe kroki urealnia jego realizację – przy omawianiu ćwiczenia możemy odnieść się tutaj do jakiegoś dużego zadania, z którym przychodzi się nam mierzyć (np. ukończenie projektu, zdanie matury itp.) i zaprosić uczestników do rozpisania sobie go na szczegółowe zadania
- sporządzenie planów działań urealnia nasze działania także w taki sposób, że dotyczą one tego, co sami jesteśmy w stanie zrobić – naszych działań. Jeśli w planie ma znaleźć się cos, co nie zależy od nas, to przecież tego tam nie zapiszemy, a raczej zapiszemy działania mające zmieniać/wpływać na daną sytuacje, że np. kogoś poprosimy o pomoc, przygotujemy coś na złą pogodę itp.
- inaczej postrzegamy poszczególne kroki do wykonania danego zadania i różnimy się stopniem szczegółowości spostrzegania zadań – dlatego ludzie generalnie pracują w zespołach i organizacjach wzajemnie uzupełniając swoje kompetencje
O temacie tym dużo piszę na moim blogu:
- Dlaczego warto spisywać plany
- Trzy rodzaje celów (planów), które warto mieć, żeby działać skutecznie
- Pierwszy i najważniejszy nawyk skutecznego działania: MASZ WPŁYW – wpis, w którym opisuje, w jaki sposób samo spisanie planu przenosi coś, co wydaje się mega nierealne z przestrzeni spraw, na które nie masz wpływu (krąg zainteresowań) do przestrzeni spraw, na które masz wpływ (krąg wpływu), tym samy to urealniając
6. Trójkąty, kwadraty i stożki – czyli prosta gra biznesowa
Potrzebujemy: flipczart lub tablica, nożyczki, kartki papieru, linijki, taśma klejąca, waluta z gier planszowych lub pobrania poniżej
Ten pomysł na ćwiczenie to prosta gra biznesowa ucząca planowania oraz pokazująca podstawowe zasady rynkowe związane z popytem i podażą. W ramach tej gry zespoły „produkują” trójkąty, kwadraty i stożki i sprzedają je na wolnym rynku (czyli do prowadzącego), który dynamicznie reaguje zwiększając lub zmniejszając ich ceny. Do realizacji gry dobrze jest poprosić jedną osobę w roli pomocnika sprzedającego materiały i skupującego wyprodukowane produkty.
Do realizacji tej gry potrzebujemy:
- flipczart lub tablica
- nożyczki - ok. 15 sztuk
- papier A4 - ok. 300 arkuszy
- linijki - ok. 15 sztuk
- taśma klejąca - ok. 15 sztuk
- waluta (np. z gier planszowych lub wydrukowana i wycięta stąd)
Przygotowanie i przebieg gry:
1. Grupę dzielmy na 4 równe zespoły - firmy, których zadaniem jest zarobienie 500 AKU (wirtualnej waluty).
2. Każdy zespół otrzymuje 50 AKU.
3. W sklepiku prowadzonym przez prowadzącego można kupić:
- nożyczki - 40 AKU
- kartki papieru - 10 AKU za sztukę
- taśmę klejącą - 30 AKU
- linijkę - 10 AKU
W czasie gry nie można używać własnych narzędzi, tylko kupione.
4. Prowadzący informuje, że na rynku sprzedawane są 3 rodzaje produktów:
- kwadraty o boku 10 cm (+- 2mm, produkty większe lub mniejsze nie są przyjmowane)
- trójkąty równoboczne o boku 10 cm (+- 2mm, produkty większe lub mniejsze nie są przyjmowane)
- stożki o wysokości 10-12 cm oraz średnicy podstawy 4-6 cm (wykraczające poza te wymiary nie są przyjmowane)
5. Początkowo rynek (czyli prowadzący) kupuje te produkty od zespołów po następujących cenach:
- kwadraty - 2 AKU
- trójkąty - 5 AKU
- stożki - 25 AKU
Możemy to zapisać na kartce flipczartowej na górze trzech kolumn.
6. Firmy rozpoczynają produkcję i sprzedaż trójkątów, kwadratów i stożków. W każdej chwili w sklepiku można dokupić niezbędne narzędzia i półprodukty. Prowadzący grę lub jego pomocnik przyjmuje wyprodukowane produkty, sprawdza ich jakość i wypłaca należności firmom. Jeśli produkt nie spełnia wytycznych, tzn. np. jest wyprodukowany niedbale – nie jest przyjmowany (to też dodatkowo uczy dokładności).
7. Najważniejszy element: w czasie gry prowadzący dynamicznie reaguje na sytuację na rynku, informując o tym na głos, tzn. mówi na przykład: „podaż trójkątów jest bardzo duża, więc obniża się cena”, „nikt nie produkuje stożków, więc cena wzrasta do 35 AKU”, „rynek jest zalany tanimi kwadratami, więc cena jeszcze bardziej opada”.
Wszystkie te operacje zapisywane są na flipczarcie lub tablicy, tak, że każdy zna obecną cenę każdego z produktów.
8. Wygrywa drużyna, która jako pierwsza zbierze 500 AKU.
9. Po zabawie warto wszystko omówić i jeszcze raz wskazać uczestnikom mechanizm, w jaki zmieniające się podaż i popyt wpływają na ceny na rynku.
Opis gry w oddzielnym artykule:
Trójkąty, kwadraty i stożki - czyli prosta gra biznesowa dla młodzieży
Bardziej rozbudowana gra biznesowa ucząca mechanizmów popytu i podaży (oraz życiowej przydatności matematyki, ponieważ pojawiają się niej także kredyty i inwestycje):
7. Wieża z Papieru i inne gry konstrukcyjne
Potrzebujemy: materiały do budowy zgodnie z metodą (opisane poniżej)
Bardzo ciekawą formą uczenia myślenia (a przy tym także współpracy) są różnego rodzaju zadania konstrukcyjne. We wpisie z pomysłami na edukację współpracy zaproponowałem Wam dwa takie proste pomysły (1. Budowa wieży z papieru, 2. Marshmallow challenge), które polegają na zespołowym budowaniu konstrukcji z różnych materiałów, a tutaj przedstawiam 3 pomysły nieco bardziej skomplikowane – w których nie tylko trzeba budować, ale także wybrać strategię biznesową określającą, w co inwestujemy nasz wysiłek i pieniądze.
- Wieża z Papieru (ok. 20-30 minut)
Potrzebne: kartki papieru A4 i kleje
W tej grze zespoły otrzymują określoną kwotę funduszy do rozdysponowania i muszą podjąć decyzję, czy kupują klej, czy budują z samych kartek (mając wtedy ich więcej do dyspozycji) oraz czy skupiają się na budowaniu do góry (liczy się wysokość), czy zwiększaniu liczby kartek leżących poziomo (to też się liczy), a może wybrać strategię wpisującą się w obydwa te warianty. Pełny opis gry wraz z arkuszem obliczeniowym do pobrania:
Wieża z Papieru – prosta gra ucząca kreatywności, planowania i pracy w zespole
- Arktyczna Wyprawa (40-60 minut)
Potrzebne: patyczki, tekturki A5, sznurki
Ta gra jest nieco bardziej skomplikowana, ale przez to bardziej angażująca. Gracze budują wieże badawcze w 3 rundach po każdej z nich otrzymując środki na dalsze zakupy, co bardzo dynamizuje zaangażowanie i pozwala na zmiany strategii w trakcie budowania. Pełny opis gry wraz z prezentacją i arkuszem obliczeniowym do pobrania:
Arktyczna Wyprawa - zespołowa gra konstrukcyjna ucząca myślenia i współpracy [do pobrania]
- Przedsiębiorcze Miasto (2-4 godzin)
Potrzebne: przygotowana mapa miasta wielkości ok. 140 x 140 cm, dużo materiałów biurowych, kartonów, kartoników, rolek po papierze toaletowym, drobnych elementów, samochodzików itp.
To nasza najbardziej skomplikowana gra konstrukcyjna, której realizacja zajmuje nawet kilka dni (realizowałem ją w czasie wakacyjnych półkolonii). W jej ramach zespoły planują i budują makietę miasta, podejmując przy tym decyzje biznesowe dotyczące wyboru budowanych budynków przy uwzględnieniu kosztów, ewentualnego kredytu i planowanych przychodów oraz podatków.
8. Analiza wieloaspektowa
Potrzebujemy: wydrukowany arkusz analizy wieloaspektowej dla każdej grupy lub osoby (do pobrania poniżej), długopisy
Kolejne trzy ćwiczenia pomogą nam lepiej planować nasze działania, ale także być bardziej wieloaspektowymi i krytycznymi w analizowaniu otrzymywanych informacji. Zanim zaczniemy ćwiczenie uczące prostego schematu myślenia wieloaspektowego możemy zaprosić uczestników do kreatywnego odpowiedzenia na pytanie:
Kto zawodowo może zajmować się kwiatami?
Oczywiście, po realizacji pierwszego ćwiczenia, jesteśmy już bardzo kreatywni i zamiast odpowiadać tylko: „osoba uprawiająca kwiaty” lub „osoba prowadząca kwiaciarnie” odpowiemy bardzo kreatywnie:
- biolog badający kwiaty, jako organizmy żywe,
- chemik analizujący związki węgla i białka organiczne budujące kwiaty,
- dekorator wnętrz używający kwiatów do wykonania pięknej dekoracji,
- florysta wykonujący z kwiatów bukiety, ozdoby, a nawet dzieła sztuki
- malarz malujący piękny obraz kwitnącego tulipana,
- fotograf uwieczniający kwiatową łąkę lub zakochaną parę na niej,
- językoznawca analizujący słowo „kwiat” jako rzeczownik rodzaju męskiego i analizujący jego etymologię sięgającą języka praindoeuropejskiego,
- historyk badający historię estetyki i wykorzystywania kwiatów,
- osoba obsługująca plan filmowy, na którym potrzebne są kwiaty (pamiętacie jedną z scen Znachora, w której młody hrabia Czyński wchodzi do młynarzowej chaty i ogrom róż wypada mu z rąk?).
A przecież mówimy tutaj o tylko zwykłym kwiatku...
Na pewno uczestnicy Waszych zajęć mają jeszcze inne pomysły, na to, jak w inny sposób można patrzeć na kwiaty.
Dokładnie tak samo jest z każdą sprawą w naszym życiu – jest wieloaspektowa. To znaczy możemy ją analizować pod różnymi kątami i aspektami.
Najprostszą analizą wieloaspektową jest przyjęcie trzech perspektyw:
- marzyciela – któremu zawsze wszystko się udaje, patrzy przez tzw. różowe okulary i widzi szklankę do połowy pełną
- krytyka – który we wszystkim widzi braki i trudności, patrzy na wszystko przez ciemne okulary i widzi szklankę do połowy pustą
- realisty – który po prostu ściąga wszystkie okulary (albo właśnie zakłada, ale takie, w których widzi dobrze rzeczywistość taką, jaką jest) i widzi, że w szklance, która ma pojemność 250 ml jest 125 ml wody i 125 ml powierza, bez oceniania, albo z oceną, ale z różnych perspektyw.
W tym ćwiczeniu poprosimy uczestników o analizę pod tymi aspektami jakiegoś życiowego planu – możemy wykonać je indywidualnie, bądź też w małych grupach z ogólnymi planami w stylu: „dostać się na wymarzone studia” lub może prostszymi „odpocząć w weekend”. Jeśli pracujemy z grupą, przed którą stoi jakieś bliskie wyzwanie np. przygotowanie wspólnego wydarzenia lub wspólny wyjazd, to nasze ćwiczenie odnosimy do niego. W tym zadaniu możemy także wrócić do naszych procedur związanych z przygotowywaniem tostów z jednego z poprzednich ćwiczeń i przeanalizować je pod tym aspektami.
Do realizacji ćwiczenia możemy użyć poniższego arkusza. Prosimy uczestników o indywidualne lub grupowe wypełnienie najpierw przyjmując perspektywę marzyciela, potem krytyka, a na końcu realisty. Realista niejako podsumowuje myśli zaproponowane przez marzyciela i krytyka proponując także konkretne działania doprowadzające do tego, o czym mówi marzyciel i odpowiadające na ryzyka i zagrożenia, które wymienił krytyk.
Pobierz arkusz analizy wieloaspektowej (pdf)
Pobierz arkusz analizy wieloaspektowej (docx)
9. Analiza SWOT
Potrzebujemy: wydrukowany arkusz analizy SWOT dla każdej grupy lub osoby (do pobrania poniżej), długopisy
Ciekawą metodą rozwijania myślenia wieloaspektowego jest również dosyć popularna w tradycyjnych modelach zarządzania analiza SWOT. Jest ona wykorzystywana np. w analizowaniu pomysłów na nowe przedsięwzięcia lub przy planowaniu strategii. Możemy jej też użyć do analizy potencjału osobistego, np. przy wyborze zawodu lub planowaniu innego aspektu swojej przyszłości. W najprostszej wersji analizę wykonujemy opisując i analizując cztery obszary czynników, które mają wpływ na nasze działanie:
Wewnątrz organizacji lub osoby:
- mocne strony (strengths)
- słabe strony (weaknesses)
Na zewnątrz organizacji lub osoby:
- szanse (opportunities)
- zagrożenia (threats)
Możemy poprosić uczestników naszych zajęć o indywidualne lub zespołowe (np. po 3-4 osoby) dokonanie takiej analizy np. w odniesieniu do miejsca, w którym żyjecie (dzielnicy, miejscowości, regionu itp.). Taka analiza może przynieść bardzo ciekawe i inspirujące rezultaty, zwłaszcza w kontekście częstego u młodzieży przekonania „u nas nic ciekawego się nie dzieje” pojawiającego się niezależnie do wielkości zamieszkiwanej miejscowości, a wynikającego niewątpliwie z ciągłego porównywania się do internetowych wzorców. Może się okazać, że akurat nasza miejscowość ma mega inspirujące ciekawe zasoby (ludzkie, geograficzne, przyrodnicze, historyczne, kulturalne, czy każde inne), z których można np. zrobić biznes, atrakcję turystyczną, czy chociażby właśnie inspirujący profil w mediach społecznościowych. Patrzenie na miejsce, w którym się żyje przez pryzmat takiej właśnie analizy może pokazać młodym ludziom, że może właśnie nie warto wyjeżdżać do dużego miasta – tylko tutaj – może właśnie wokół lokalnych zasobów - rozwijać swoje pasje.
Pobierz arkusz analizy SWOT (pdf)
Pobierz arkusz analizy SWOT (docx)
10. Analiza krytyczna
Potrzebujemy: wydrukowany arkusz analizy krytycznej dla każdej grupy lub osoby (do pobrania poniżej), długopisy
Ostatnim, najtrudniejszym ćwiczeniem dotyczącym analizy myślowej, będzie analiza krytyczna. Niestety bardzo często bezkrytycznie przyjmujemy różne informacje przekazywane przez media, czy inne osoby. Skoro napisano to w Internecie, przekazano w głównym wydaniu wiadomości albo tak stwierdzili amerykańscy naukowcy, to na pewno musi to być cała prawda o danym zagadnieniu – na co często dajemy się złapać. Warto dodać, że mechanizmy automatyzmów i schematów myślowych są sensowne, ponieważ generalnie optymalizują energię wykorzystywaną przez nasz system poznawczy, ale niestety czasami zapędzają nas przez to na manowce prawdy.
Uproszczone przetwarzanie informacji (np. opierające się na autorytetach lub głosie większości) jest łatwiejsze niż wymagająca wysiłku analiza, ale taka analiza pozwala nam lepiej i pełniej rozumieć rzeczywistość.
W tym ćwiczeniu zaprosimy uczestników do wybrania ostatnio usłyszanej plotki, informacji medialnej lub jakiejś obiegowej opinii np. dotyczącej stereotypu. Uczestnicy, w małych zespołach analizują tę informację zadając sobie następujące pytania:
Źródła informacji
- Czy mogę zaufać źródłom informacji?
Kontekst
- Kto jeszcze jest w to zamieszany?
- Co się wydarzyło wcześniej?
- Jaka jest kultura wokół?
- Czy założenia są prawdziwe?
Zyski zainteresowanych
- Kto na tym skorzysta?
- Dlaczego komuś miałby na tym zależeć?
Przyczyny
- Z czego to wynika?
- Czemu to ma służyć?
Konsekwencje
- Do czego to może prowadzić?
Co jeszcze?
- Co jeszcze powinienem wiedzieć?
- Co jeszcze jest ważne?
Alternatywne rozwiązania
- Może jest zupełnie inaczej?
- Co by było, gdybyśmy zrobili kompletnie inaczej?
Krytyka własnego rozumu
- Czy ja myślę dobrze?
- Co jeszcze mogło mnie zwieść?
Pobierz Arkusz analizy krytycznej (pdf)
Pobierz Arkusz analizy krytycznej (pdf)
Zobaczcie, że tego typu myślowa analiza może też mieć duże znaczenie przy umysłowym analizowaniu informacji wywołujących emocje. Taka analiza pozwala jakby wziąć swoją myśl przed siebie, usiąść naprzeciw jej i z pewnym dystansem ją analizować. Już samo takie spojrzenie po pierwsze daje nam do zrozumienia, że:
- moje myśli nie są mną - ja i moje myśli to dwie różne sprawy
- mogę „dyskutować” z moimi myślami, analizować je, a nie bezkrytycznie przyjmować,
- nawet na myśli wywołujące bardzo duże emocje mogę starać się patrzeć z dystansem, ten dystans może w pewien sposób zmniejszać odczuwane emocje.
Podobne ćwiczenie wprost skierowane na opanowywanie i analizowanie myśli związanych z emocjami, mogące prowadzić do zmiany nastawień opisuje w naszym zbiorze ćwiczeń o emocjach (2.4. Opanowanie myśli). Proszę tam o odpowiedzenie na następujące pytania dotyczące np. natarczywej myśli:
- Czy to jest prawda? Czy naprawdę jest tak jak myślę? Czy jestem w stanie podać 3 konkretne dowody, że tak naprawdę jest?
- Z czego ta myśl może wynikać? Może z jakiś nieprawdziwych założeń? Może z stereotypów? Z przyzwyczajeń? Przekonań o sobie?
- Do czego prowadzi mnie ta myśl? Co z tej myśli wynika? A co wynika z myśli, która wynika z tej (i tak dalej kilka razy)? Czy ta myśl i to przekonanie w jakikolwiek sposób mi służy? Pomaga mi w czymś? A może raczej mi przeszkadza?
- Czy coś nie ogranicza mojego myślenia? Czy nie wyolbrzymiam i nie generalizuje? Czy nie patrzę na świat przez czarne okulary? Czy nie patrzę na świat w kategoriach „wszystko albo nic” - zbyt czarno-biało, zapominając, że coś jest pomiędzy tymi kolorami?
- Co powiedziałby mój najlepszy przyjaciel, rodzic lub ktoś komu ufam, gdybym podzielił/a się z nim tą myślą?
- Co ja bym powiedział/a mojemu najlepszemu przyjacielowi, gdyby on podzielił się ze mną tą myślą?
- Czy ta myśl i to przekonanie nie odsuwa ode mnie odpowiedzialności? Albo może podpowiada mi, żebym podjął/podjęła odpowiedzialność za coś, na co nie mam wpływu?
- A co jeśli jest kompletnie odwrotnie niż podpowiada mi ta myśl? Podaj 3 argumenty pokazujące, że jest kompletnie odwrotnie (np. jeśli pierwotna myśl to „jestem tchórzem”, podaj trzy argumenty potwierdzające myśl „jestem bohaterem”).
- Jak bym chciał/a myśleć o tej sprawie? Co mogę zrobić z tą myślą? Jak ją sensownie wykorzystać? Jak zmienić?
11. Pisanie listu do samego siebie za rok
Potrzebujemy: karta papieru (może być ozdobna), koperta, długopis dla każdego uczestnika
W naszym zestawieniu mam też dla Was dwa ćwiczenia polegające na pisaniu: jedno prostsze (list) i drugie trudniejsze – chyba najtrudniejsze ze wszystkich tu umówionych, dlatego jest na samym końcu – esej.
Pisanie to bardzo rozwijająca intelektualnie czynność, zwiększa zasób wykorzystywanego słownictwa, pozwala na wyrobienie poglądów, zwiększa łatwość wypowiedzi. Pisanie strukturyzuje myśli, a przez to też uspokaja. I nie chodzi tu tylko o pisanie ręczne – choć akurat w tych ćwiczeniach polecam Wam zaprosić uczestników Waszych zajęć do pisania ręcznego.
Bardzo prostym ćwiczeniem wprowadzającym w pisanie i pokazującym jego korzyści jest tzw. pisanie ekspresyjne – czyli w skrócie zapisywanie wszystkiego, co przychodzi nam do głowy (strumienia świadomości) – z którym związane są różne korzyści, m.in. uspokojenie emocjonalne (zob. Terapia przez pisanie, Pennebaker i Smyth, 2018), czy wzrost kreatywności (zob. Droga artysty. Jak wyzwolić w sobie twórcę, Cameron, 2017).
Najprostsza instrukcja dotycząca pisania ekspresyjnego mówi o tym, żeby po prostu zapisywać wszystko, co przyjdzie nam do głowy - wszystko, co pojawia się w naszych myślach – bez zwracania uwagi na formę, interpunkcję i ortografię. Zwrócenie uwagi na formę, w tym właśnie na poprawność językową zapisu, może nieco zahamować nasz swobodny strumień świadomości i zapisywanie go nie będzie wtedy takie płynne i kreatywnie „uruchamiające” kolejne myśli i skojarzenia.
W tym ćwiczeniu zapraszam Was do nadania jednak pewnej struktury naszemu pisaniu. Ćwiczenie polega na napisaniu listu do siebie samego za rok. List ma określoną formę: z datą, zwrotem grzecznościowym na początku, pełnymi rozwiniętymi zdaniami wyrażającymi nasze myśli i emocje, pozdrowieniem na końcu, czy ewentualnym post scriptum. A jakże - w erze szybkich wiadomości, emotikonek, dziwnych zwrotów w stylu XD:) czy LOL, bez wielkich liter, znaków interpunkcyjnych i przymiotników – potrzebujemy poznawać i podtrzymywać tę piękną – zdaję się jedną z najstarszych wymyślonych przez ludzkość – form komunikacji.
Nasze ćwiczenie polega na napisaniu listu do samego siebie za rok. W liście tym piszemy o:
- wyrażeniu wdzięczności, za to, co dobrego spotkało nas w ciągu ostatniego roku,
- podsumowaniu ostatniego roku, także w wymiarze sfer życia do poprawy w kolejnym roku,
- wyrażeniu oczekiwań, ale też może obaw odnośnie następnego roku,
- zaplanowaniu konkretnych działań, które chcemy podjąć w zbliżającym się roku.
Oczywiście nasz list powinien zawierać wszystkie elementy tej formy, takie jak np. datę, zwroty grzecznościowe, podpis itp. Niekoniecznie ma być to lista podsumowań i postanowień, ale list pisany do przyjaciela - Twojego najlepszego przyjaciela, który życzy Ci wszystkiego najlepszego (choć przecież niestety wcale tacy dla siebie samych nie jesteśmy).
Oczywiście dobrze jest to ćwiczenie wykonywać np. na przełomie lat (np. w grudniu lub styczniu) lub np. przed samymi wakacjami lub po nich (bo wakacje mogą być lepszym czasem na podejmowanie postanowień niż przełom lat kalendarzowych), ale jeśli np. ćwiczenie wykonujemy w marcu, to niech dotyczy ono okresu od zeszłego marca, do następnego marca.
Na pisanie przeznaczamy około 20-25 minut. Następnie list wkładamy do koperty, zaklejamy ją, adresujmy i piszemy na niej informacje w stylu: „Otworzyć nie wcześniej niż... (podając tu datę za rok)”.
Z praktycznych względów polecam Wam zebrać te listy od uczestników zajęć i schować w wiadomym sobie miejscu przechowując je przez następny rok, ponieważ zaproszenie do tego uczestników (a zwłaszcza kiedy, pracujemy z dziećmi i młodzieżą) może skończyć się ich zgubieniem. No chyba, że nie jesteśmy pewni, czy za rok znów się zobaczymy – ale może właśnie wręczenie listów będzie okazją, żeby znów się spotkać.
Przy okazji pisania koniecznie warto wspomnieć o bardzo dużych korzyściach płynących z praktykowania kaligrafii. O kaligrafii pisałem nieco w kontekście kształtowania wytrwałości i pracowitości, ale kaligrafia uczy także zwracania uwagi na piękno - w tym przypadku pisma - ale także treści, bo przecież trudno będzie nam napisać coś głupiego starając się pisać pięknie. Możemy poprosić uczestników naszych zajęć o zwracanie uwagi na piękno pisma, bo przecież sami wolimy czytać teksty napisanie pięknym (i co najważniejsze czytelnym) charakterem pisma – a przecież nasze listy sami będziemy czytać za rok. Czy nigdy nie zdarzyło Ci się nigdy nie móc rozczytać tego, co sam napisałeś/aś?
O korzyściach płynących z pisania miałem już okazję pisać, m.in. w tych artykułach:
- 250 tematów (mniej i bardziej) poważnych i głębokich rozmów pozwalających na wzajemne poznanie się – dla par, rodziców, przyjaciół, zespołów, grup i klas [do pobrania] – z wstępem (i wykresem) mówiącym o strukturyzacji myśli mającej miejsce dzięki rozmowie i pisaniu
- Jak radzić sobie z emocjami i stresem (uniwersalna metoda). Jak odnajdywać sens życia nawet w najtrudniejszych sytuacjach – gdzie piszę o korzyściach emocjonalnych związanych z pisaniem o doświadczanych przez siebie trudnościach
– Dlaczego zapisywanie uspokaja – o tym, dlaczego pisanie uspokaja
– 5 paradoksalnych sposobów zwiększania swojej produktywności i kreatywności – o tym, dlaczego pisanie sprzyja twórczości
12. Wielobarwna mapa potrzeb lub marzeń
Potrzebujemy: duże kartki, np. flipczartowe lub A3, dużo kolorowych gazet, klej, nożyczki, taśmy, kolorowe flamastry i kredki
Kolejnym pomysłem na rozwijające zajęcia uczące twórczego myślenia jest wymyślanie rozwiązań dotyczących nas problemów lub odpowiadających na nasze potrzeby. To jest w ogóle bardzo ciekawe, ale każde wielkie dzieło, biznes, wydarzenie, czy jakiekolwiek twórcze przedsięwzięcie jest sensowne, tylko jeśli odpowiada na potrzeby ludzi, a przez to wzbudza ich zainteresowanie. Rozpoznawanie i definiowanie potrzeb i problemów do rozwiązania jest jednym z pierwszych kroków skutecznych procesów twórczych (np. w podejściu design thinking, double diamond czy podobnych).
Co też ważne czasami może nam się wydawać, że jakiś pomysł (a zwłaszcza nasz własny) jest super rewelacyjny, ale jak się później okazuje, nikomu niepotrzebny i nieinteresujący dla ludzi, a wszystko dlatego, że nie zaczęliśmy opracowywania tego pomysłu od dokładnego przyjrzenia się potrzebom ludzi.
Takie przyjrzenie się potrzebom ludzi wokół nas ma też taką ciekawą zaletę, że „otwiera” nasze oczy na te osoby i pokazuje, że nie wszyscy myślimy tak samo i nie wszyscy w taki sam sposób patrzymy na świat.
Kreatywnym pomysłem na zajęcia wokół tego tematu, jest sporządzenie wielobarwnej persony – czyli obrazu typowego przedstawiciela jakiejś grupy społecznej, której potrzeby chcemy definiować. Może to być na przykład nasza własna grupa społeczna, w której żyjemy na co dzień.
Na naszej wielobarwnej mapie potrzeb tej persony, w kreatywnej formie wyklejania fragmentów z kolorowych czasopism, napisów i elementów graficznych obrazujemy odpowiedzi na następujące pytania:
- Co ta osoba widzi na co dzień?
- Co ta osoba słyszy na co dzień?
- Co ta osoba czuje na co dzień?
- Co ją motywuje? Co ją interesuje?
- Jaki ta osoba ma charakter?
- Co czym ta osoba marzy?
- Gdzie i jak spędza czas? Gdzie możemy ją spotkać?
- Jakie ma ograniczenia? Co jest dla niej wyzwaniem, bolączką?
Ciekawą formą sporządzania takiej persony (w którym osobiście brałem udział) jest zrobienie tego na dużym schemacie „ciastka” – gdzie, na różnych częściach ciała obrazujemy odpowiedzi na poszczególne pytania.
Bardzo podobnym ćwiczeniem jest sporządzenie tego typu twórczego dzieła w odniesieniu do siebie samego – wtedy z większym naciskiem na marzenia, pragnienia i plany na przyszłość w różnych sferach. Do tego celu powyższą listę pytań można przeformułować w taki sposób:
- Co chcę widzieć na co dzień?
- Co chcę słyszeć na co dzień?
- Co chcę czuć na co dzień?
- Jak chcę realizować swoje motywacje i zainteresowania?
- Jaki chce mieć charakter?
- Jakie mam marzenia i jak je realizuje?
- Gdzie i jak chcę spędzać czas? Gdzie chcę, żeby mnie spotykano?
- Jak pokonuje moje ograniczenia? Jak radzę sobie z wyzwaniami i bolączkami?
Takie zastosowanie tej metody zaprosi uczestników naszych zajęć do budowania samoświadomości swoich marzeń i pragnień, która jest bardzo pomocna przy planowaniu własnej przyszłości. Podobnie możemy wykorzystać ostatnią z zaprezentowanych na naszej liście metod – czyli esej. Przy opisie eseju dodałem także linki do innych treści mówiących o budowaniu samoświadomości – ponieważ jest to bardzo ważny element kształtowania kompetencji składających się na szeroko rozumiane myślenie.
O zaczynaniu od potrzeb i problemów (w tym z użyciem emocjonalnych pytań w stylu „Co Cię denerwuje?”), jako sposobie rozbudzania kreatywności pisałem we wpisie o kreatywności:
Jak uczyć kreatywności i twórczego rozwiązywania problemów. Na czym polega kreatywność
A więcej na temat sporządzania persony – tu już bardziej w kontekście konstruowania strategii dla organizacji znajdziecie w podręczniku współtworzonym przez cały nasz zespół (mojego autorstwa jest rozdział III dotyczący komunikacji zewnętrznej):
13. Decyzja należy do Ciebie
Potrzebujemy: -
Kolejne dwie metody opierały będą się na dyskutowaniu. Prostsza z nich to „Decyzja należy do Ciebie”. Polega ona na tym, że uczestnicy ćwiczenia przesiadają się z jednej na drugą stronę sali w zależności od podjętej przez siebie decyzji dotyczącej przedstawionej tezy. Teza - podobnie zresztą, jak przy innych metodach dyskusyjnych, a także przy omawianym na końcu eseju – powinna być niejednoznaczna i nie może być oczywista. Musi stwarzać przestrzeń do dyskusji i formułowania argumentów zarówno za nią, jak i przeciwko niej.
Klasycznie do debat tezy formułuje się w postaci zdania twierdzącego, odnośnie którego możemy formułować argumenty popierające i zaprzeczające. Dla naszego jednak ćwiczenia – i dwóch poniższych dotyczących debaty i pisania eseju – tezę możemy sformułować np. w postaci pytania lub zdania z dwoma opcjami. Wtedy jest to nieco prostsze do zrozumienia dla uczestników – bo już samo przedstawienie tezy (zwłaszcza kontrowersyjnej) jeszcze przed realizacją ćwiczenia i bez zrozumienia jego istoty (kiedy np. zapraszamy uczestników na debatę poprzez plakat) może powodować nieporozumienia.
Przykłady tez do dyskusji:
- Czy cel uświęca środki?
- Czy wolny rynek może istnieć bez państwa?
- Czy może lepszy dla Polski byłby parlament jednoizbowy?
- Może Napoleon Bonaparte byłby dobrym władcą dla całej Europy?
- Czy decyzja Józefa Piłsudskiego o przewrocie majowym była słuszna?
- Edukacja domowa jest lepszym modelem edukacyjnym niż edukacja szkolna?
- Czy lodofoka grenlandzka mogłaby żyć w środowisku naturalnym w Polsce?
Przy dobieraniu tezy do ćwiczenia warto spróbować pomyśleć o niej jako jakby podważającej zastaną rzeczywistość, status quo, w którym żyjemy. Takie ćwiczenie może wtedy pomóc uczestnikom lepiej zrozumieć rzeczywistość, a może nawet dojść do przełomowych wniosków. Przykłady kontrowersyjnych tez uruchamiających zastanawianie się nad rzeczywistością:
- Czy matura i studia wyższe są nam w ogóle potrzebne?
- Czy płatne korepetycje powinny być zabronione?
- Czy naprawdę potrzebujemy potwierdzenia, tego, że potrafimy prowadzić samochód, żeby móc go używać (czy potrzebne są prawa jazdy)?
- Czy demokracja to idealny ustrój?
Przebieg ćwiczenia „Decyzja należy do Ciebie”:
1. Przedstawiamy uczestnikom tezę.
2. Osoby, które się z nią zgadzają przechodzą na jedną stronę sali, a osoby, które się z nią nie zgadzają przechodzą na drugą.
3. Prosimy uczestników o zargumentowanie, dlaczego właśnie taką decyzję podjęli.
4. Po kilku wypowiedziach z obydwu stron sali, znów możemy umożliwić uczestnikom zmianę zdania – może akurat argumentacja koleżanek i kolegów kogoś przekonała i przejdzie na drugą stronę.
5. Tego typu serie wypowiedzi i przesiadania się możemy powtórzyć kilka razy pokazując uczestnikom, że dzięki temu, że trafiają do nas nowe argumenty, możemy trafniej określić nasz pogląd na daną sprawę.
Tutaj znajdziecie pełny opis tej metody wraz z pomysłem na jej realizację online:
14. Debata
Potrzebujemy: sala z krzesełkami i stolikami
Kolejną, już bardziej rozbudowaną metodą dyskusyjną, jest debata. W najprostszej, okrojonej wersji debaty oksfordzkiej da się ją zrealizować w czasie jednej lekcji – żeby przynajmniej dać uczestnikom doświadczyć, na czym ona polega. Jeśli mamy więcej czasu, na całą realizację debaty warto poświęcić od 2 do 3 godzin.
W najprostszej wersji debaty biorą udział dwie 3-4 osobowe drużyny, z których jedna broni postawionej tezy, a druga tę tezę podważa. Po realizacji debaty publiczność głosuje, której grupy argumenty były dla niej bardziej przekonujące. Nad wszystkim czuwa marszałek kontrolujący porządek dyskusji.
W tym wpisie bardzo szczegółowo opisuje przebieg debaty oksfordzkiej, wraz z zasadami dyskutowania, propozycjami tez, podziałem zadań w klasie (gdzie nie wszyscy dyskutują, ale każdy otrzymuje zadanie) i szczegółowym przebiegiem – której realizację zalecam na początku (wraz z zdjęciami z naszej realizacji):
Jak uczyć dyskutowania – Debata Oksfordzka
A tutaj opis nieco innej metody dyskusyjnej, bez wymiaru rywalizacji pomiędzy drużynami, a raczej z wspólnym dochodzeniem do mądrości zawartej w dziele literackim – Studium Akademickie:
Jak zachęcać dzieci i młodzież do czytania? – Studium Akademickie i filmiki z zagadkami
W moim kursie znajdziecie także opis debaty parlamentarnej i innych ćwiczeń dyskusyjnych:
Storytelling, Wystąpienia i Debaty w Edukacji [kurs na naszej platformie]
15. Esej
Potrzebujemy: kartka papieru i długopis dla każdego
Drugim, bardziej rozbudowanym, ćwiczeniem związanym z pisaniem, które możemy zastosować do uczenia myślenia i formułowania własnego zdania, jest pisanie eseju.
Istotą pisania esejów jest formułowanie argumentów, najczęściej popierających 2 możliwe opcje, np. za tezą lub przeciwko niej (np. „Demokracja to dobro luksusowe”) lub z konkretnie sformułowanymi opcjami (np. „Studia za granicą czy studia w Polsce?”), choć esej może zapraszać do formułowania argumentów za większą liczbą opcji (np. „5 zawodów, które mógłbym/mogłabym w życiu wykonywać”).
Pisanie eseju jest wymagające i zaproszenie do tego może być dosyć trudne, dlatego też możemy rozpocząć je od prostszego zadania wypisania np. w małych zespołach argumentów za danymi opcjami, np. w prostej tabelce z dwoma kolumnami: „za” i „przeciw” – tak, żeby w każdej kolumnie pojawiło się co najmniej 4-5 argumentów.
Do celów ćwiczeniowych, w ramach naszych zajęć, możemy zaprosić uczniów do napisania krótkich esejów na tematy związane z przyszłością, np.:
- Czy byłbym lepszym lekarzem, czy prawnikiem? (lub inne dwa zawody do wyboru przez uczniów)
- Czy bardziej widzę siebie w pracy z ludźmi, czy z danymi?
- Czy wolę pracować z ideami, czy z rzeczami?
- Studia, a potem praca, czy najpierw praca, a potem studia?
O pisaniu esejów na różne tematy – również w kontekście procesu tutoringu – przygotowałem już dla Was oddzielny wpis, w którym znajdziecie szczegółowy opis tej metody rozwojowej, kompetencje, które kształtuje i propozycje konkretnych tematów:
Esej – skuteczna metoda uczenia krytycznego myślenia i planowania własnej przyszłości
Inne treści, w których poruszam kwestie budowania samoświadomości, czyli rozpoznawania swoich mocnych stron, talentów, marzeń i pragnień – co jest bardzo ważnym elementem uczenia myślenia (w tym przypadku adekwatnego myślenia o samym sobie):
- Skąd mam wiedzieć, czego chcę? – wpis z listą 7 obszarów wiedzy o samym sobie (7 talentów, które ma każdy z nas)
- Najlepsze książki o odkrywaniu talentów i planowaniu przyszłości – lista książek, które ukształtowały moje myślenie w temacie budowania samoświadomości i planowaniu życia
- Do Czego Jestem Stworzony? – zbiór ćwiczeń [produkt w sklepie] – zbiór 9 rozbudowanych ćwiczeń pomagających w odkrywaniu talentów i na ich podstawie planowaniu swojej przyszłości (jest częścią naszego pakietu 99 pomysłów na zajęcia), w opisie tego materiału znajdziecie też mój filmik, w którym szczegółowo omawiam te ćwiczenia
- Odkrywanie Talentów w Edukacji [kurs na naszej platformie] – kurs mówiący o odkrywaniu talentów w pracy edukacyjnej z moją koncepcją 7 talentów, które ma każdy z nas
99 pomysłów na godziny wychowawcze
Więcej tego typu pomysłów na zajęcia grupowe i godziny wychowawcze znajduje się w naszym pakiecie 99 pomysłów na godziny wychowawcze wraz z podręcznikiem Jak Uczyć Skuteczności, którego przesyłka zawarta jest w cenie pakietu. W pakiecie znajdują się pomysły na zajęcia uczące nie tylko kompetencji poznawczych, ale także wielu innych niezbędnych w życiu umiejętności i postaw. Zbiór tych metod dołączamy także do dwóch naszych pakietów kursów: Pakietu Wszystkich Kursów Centrum Dobrego Wychowania oraz Pakietu Skuteczna Praca z Osobą i Grupą. Pamiętajcie, że jesteśmy organizacją non-profit i kupując u nas wspieracie realizację naszych celów statutowych związanych z wychowaniem i edukacją.
Jak się Wam podobają przedstawione tu ćwiczenia i pomysły na zajęcia? Macie może jakieś podobne własne? Zapraszam do dyskusji w komentarzach.
Bibliografia:
Cameron J. (2017). Droga artysty. Jak wyzwolić w sobie twórcę. Media Rodzina.
Pennebaker J., Smyth J. (2016/2018). Terapia przez pisanie. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Autor wpisu:
dr Michał Czakon
Pomysłodawca metod edukacyjnych Centrum Dobrego Wychowania, Psycholog, Trener, Dydaktyk, Autor bloga: jakdzialacskutecznie.pl, Autor pakietu metod 99 pomysłów na godziny wychowawcze.
