Dwa proste narzędzia do układania swojej hierarchii wartości do pobrania.
Po co nam wartości?
Czasami zdarza się, że pytając ludzi (i to nie tylko młodych, jak by się mogło wydawać) o to, co jest dla nich w życiu ważne, możemy usłyszeć odpowiedź w stylu: sam nie wiem..., różne sprawy..., musiałbym się zastanowić... itp.
A przecież kwestia naszych wartości, czyli spraw, które są dla nas ważne, ma fundamentalne znaczenie dla naszej motywacji, pomaga podejmować w życiu właściwe decyzje, z których jesteśmy zadowoleni, podejmować trwałe działanie, dostrzegać sens swojego życia.
Sprawy, które uznajemy, jako naprawdę dla nas ważne, potrafią organizować nasze działanie, integrować różne aspekty naszego funkcjonowania, przezwyciężać trudności pojawiające się na drodze do ich wypełniania. Uznawane wartości mogą motywować ludzi do podejmowania zachowań wykraczających poza ich dotychczasowy sposób funkcjonowania, np. skłaniać introwertyka do wystąpień publicznych (zob. Cain, 2012), jeśli robi to dla realizacji ważnej dla siebie wartości.
A może nawet, jeśli naprawdę wiemy, co jest dla nas ważne, a w związku z tym, co chcemy osiągnąć (choć tak naprawdę, to dwie różne sprawy, bo realizacja wartości nie zawsze jest zgodna z ich tylko deklarowanie), to nie musimy nawet zajmować się czymś takim jak zarządzanie czasem, ale to tak na marginesie:
Zarządzanie czasem – 1 istotny szczegół, o którym zapominamy i 14 pomocnych trików
Oczywiście uznawane przez nas wartości mają swoją hierarchię. Niektóre są ważniejsze, a inne mniej ważne. Te ważniejsze będą w stanie silniej wpływać na nasze decyzje i będziemy w stanie więcej im poświęcić, a te mniej ważne będą to w stanie robić w mniejszym stopniu.
Dwa proste narzędzia
Przygotowaliśmy więc dla Was dwa proste narzędzia do układania własnej hierarchii wartości: Arkusz Wartości i Karty Wartości. Opracowaliśmy je na podstawie podręcznika Dialog Motywujący. Jak pomóc ludziom w zmianie (Miller i Rollnick, 2014, s. 118-121), skąd również zaczerpnięta została lista wartości (dokonałem tylko jednej zmiany usuwając wartość „Zwierzchnictwo” na rzecz wartości „Równość”. Bliskoznacznym terminem do „Zwierzchnictwa” jest „Władza” znajdująca się na tej liście, „Równości” natomiast moim zdaniem brakowało, a autorzy parę stron dalej - s. 127 - cytują badania dotyczące właśnie jej). Wartości te ułożone są w kolejności alfabetycznej, tak, żeby nie sugerować, ewentualnej ważności, przez sam fakt podanej kolejności. Lista ta zawiera zarówno wartości uznawane za bardziej tradycyjne i konserwatywne, jak i ten bardziej liberalne i progresywne, tak, żeby oddać całe spektrum spraw uznawanych przez ludzi za ważne.
Karty Wartości to karteczki wielkości standardowej wizytówki, na których wypisane są wartości (znajdziecie tam też 10 kart pustych, na ew. wpisanie swoich propozycji) i narzędzie to znajdzie lepsze zastosowanie w pracy indywidualnej, natomiast Arkusz Wartości zbiera je wszystkie na jednej kartce A4 (w poziomie) i bardziej przyda się w pracy z większą grupą, gdzie uczestniczki i uczestnicy naszych zajęć mogą wypełniać swoje Arkusze jednocześnie.
Jak korzystamy z narzędzi?
Obydwa narzędzia służą do układania swoich wartości w pięciu kategoriach:
- Najważniejsze
- Bardzo ważne
- Ważne
- Trochę ważne
- Nie ważne
Praca zarówno z Arkuszem, jak i Kartami wygląda bardzo podobnie:
1. Najpierw czytamy po kolei wszystkie wartości i przypisujemy je do tych 5 kategorii: na Arkuszu piszemy cyfrę od 1 do 5, poszczególne z Kart układamy w odpowiednim miejscu przed sobą.
2. Następnie układamy hierarchicznie wartości w poszczególnych kategoriach (poza 5., bo po co hierarchizować wartości, które i tak uznajemy za nieważne): na Arkuszu przepisujemy je w odpowiedniej kolejności do tabeli, a korzystając z Kart po prostu układamy je przed sobą od góry do dołu.
Karty przygotowaliśmy dla Was w dwóch wersjach: bez opisu wartości oraz z nim zgodnie z podręcznikiem. Różne określenia można różnie rozumieć, w związku z tym można ujednolicać znaczenia, choć akurat w tutaj ważne jest subiektywne znaczenie danego określenia dla każdej osoby, bo właśnie ono sprawia, że coś jest ważne lub nie. Kiedy, w czasie wypełniania ktoś zapyta Was o znaczenie danej wartości, dobrze jest odpowiedzieć: „potraktuj to tak, jak sam rozumiesz”.
Omówienie
Skorzystanie z tych metod może być wstępem do szerszej rozmowy na temat naszych wartości, motywacji i życiowych decyzji. Uświadomienie sobie hierarchii wartości jest bardzo ważnym etapem przy podejmowaniu ważnych życiowych decyzji, np. o wyborze zawodu, czy wyborze osoby, z którą chcemy żyć.
W zależności od celu, jaki chcemy osiągnąć i osób, z którymi pracujemy, po skorzystaniu z narzędzia możemy porozmawiać, np. o:
- W jakich konkretnych sytuacjach w życiu realizujesz te wartości?
- Jak lepiej / mocniej mógłbyś je realizować?
- Czy Twoje cele życiowe są spójne z Twoimi wartościami?
- Jaki zawód może być związany z wybranymi przez Ciebie wartościami?
- Czy widzisz konflikt pomiędzy wybranymi przez siebie wartościami?
- Czy ludzie wokół Ciebie wyznają podobne wartości?
- Gdzie możesz spotkać osobę o podobnych do Twoich wartościach?
Jeśli pracujemy z grupą, np. z klasą w czasie zajęć z wychowawcą, możemy poprosić o udzielenie odpowiedni na te pytania np. w małych grupach osób o podobnych wartościach.
Narzędzia te można wykorzystać także do rozmowy o wzajemnych spójnościach i rozbieżnościach w wyznawanych przez siebie wartościach, np. w parach, czy małych zespołach.
Pamiętajcie, żeby po ułożeniu Kart zrobić zdjęcie ułożonej przez siebie hierarchii, a na Arkuszu wpisać datę wypełniania. Ciekawie będzie wrócić do tego za kilka lat i zobaczyć, czy nasze wartości uległy zmianie.
Do pobrania
Arkusz Wartości (pdf)
Karty Wartości bez opisów (pdf)
Karty Wartości z opisami (pdf)
Nagłówki do sortowania Kart (pdf)
Podobne metody:
- Kompas Predyspozycji – darmowe narzędzie psychometryczne do opisywania własnych predyspozycji
- Kompas Talentów w Relacjach – podobne narzędzie do opisywania swojego funkcjonowania z innymi
Jak podobają się Wam te metody? Czy znacie może jakieś inne podobne narzędzia? Jakie macie pomysły na ich zastosowanie? Zapraszam do dyskusji w komentarzach.
P.S. Mamy już prawie gotową elektroniczną wersję Arkusza Wartości przygotowaną do wypełniania za pomocą komputera lub smartfona. W wersji elektronicznej pola z wartościami można łatwo przeciągać myszą lub przesuwać za pomocą dotyku na smartfonie, co pozwala na wygodne układanie swojej hierarchii wartości prawie tak, jak z użyciem Kart, ale bez koniczności drukowania i układania ich na dosyć dużej przestrzeni stołu. Po wypełnieniu elektroniczna wersja Arkusza generuje wypełnioną wersję w formacie pdf. Jeśli chcielibyście osobiście lub może ze swoimi uczennicami i uczniami przetestować te wersję, to napiszcie do mnie: michalczakon@fsd.lublin.pl, a wyślę link do niej przed szerszą publikacją.
Bibliografia:
Cain S. (2012). Ciszej proszę… Siła introwersji w świecie, który nie może przestać gadać. Warszawa: Laurum.
Miller W., Rollnick S. (2014). Dialog Motywujący. Jak pomóc ludziom w zmianie. Kraków: Wydawnictwo UJ (s. 118-121).
Autor wpisu:
dr Michał Czakon
Pomysłodawca metod edukacyjnych Centrum Dobrego Wychowania, Psycholog, Trener, Dydaktyk, Autor bloga: jakdzialacskutecznie.pl, Autor pakietu metod 99 pomysłów na godziny wychowawcze.
