Jednym z elementów edukacji do myślenia jest zachęcenie uczniów do formułowania własnego zdania. Bardzo często ludzie (a zwłaszcza młodzi, choć nie tylko) po prostu nie mają własnego zdania na ważne tematy. Skoro nie mają własnego zdania są bardziej podatni na manipulacje i podpowiedzi mówiące jak „powinno się” myśleć. Zapraszam do wykorzystania prostej metody kształtującej umiejętność formułowania własnego zdania.
- Czy cel uświęca środki?
- Czy wolny rynek może istnieć bez państwa?
- Czy może lepszy dla Polski byłby parlament jednoizbowy?
- Może Napoleon Bonaparte byłby dobrym władcą dla całej Europy?
- Czy decyzja Józefa Piłsudskiego o przewrocie majowym była słuszna?
- Edukacja domowa jest lepszym modelem edukacyjnym niż edukacja szkolna?
- Czy lodofoka grenlandzka mogłaby żyć w środowisku naturalnym w Polsce?
Czy masz zdanie na każdy z tych tematów?
Na niektóre ważne tematy naprawdę warto mieść swoje własne zdanie. Bez własnego, przemyślanego zdania, jesteśmy bardziej podatni na rady różnych podpowiadaczy, polityków, mediów, influencerów, trendów i mód. Nie zawsze ten wpływ jest dla nas korzystny.
Do powyższej listy specjalnie dodałem m.in. pytanie dotyczące foki, bo z drugiej strony na nie wszystkie tematy musimy mieć własne zdanie. Warto jednak posiadać umiejętność formułowania własnego zdania, kiedy ktoś (np. młodszy) pyta nas o radę. Warto samemu sobie zadawać pytanie:
Co ja w ogóle o tym myślę?
Takie podejście pomaga nam funkcjonować w wielowymiarowej rzeczywistości, w której żyjemy. Pomaga nam posiadać własny, ugruntowany światopogląd. Umiejętność wyrabiania u siebie swojego własnego zdania jest też bardzo pomocna, kiedy chcemy głęboko i gruntownie zgłębiać jakąś przestrzeń wiedzy. Dlatego też warto skłaniać do posiadania własnego zdania nawet w ramach kwestii związanych z przedmiotami szkolnymi.
Bardzo ciekawym ćwiczeniem, które możemy do tego użyć, również, w formie online – jest ćwiczenie Decyzja Należy do Ciebie, inspirowane programem telewizyjnym.
W latach 1996-2002 w Telewizji Polskiej emitowany był program, w ramach którego zgromadzona w studio publiczność oglądała fragment filmu opowiadającego o trudnej historii. W pokazanej historii bohater musiał podjąć jakąś ważną decyzję. Po filmiku publiczność zgromadzona w studio miała za zadanie przejść na tę stronę studia, która odpowiadała słusznej według niej decyzji bohatera. Następnie prowadzący prosił osoby w studio o argumentowanie swojej decyzji.
Nasze ćwiczenie wygląda dokładnie tak samo:
1. Przedstawiamy uczestnikom tezę.
2. Osoby, które się z nią zgadzają przechodzą na jedną stronę sali, a osoby, które się z nią nie zgadzają przechodzą na drugą.
3. Prosimy uczestników o powiedzenie, dlaczego właśnie taką decyzję podjęli.
4. Po kilku wypowiedziach z obydwu stron sali, znów możemy umożliwić uczestnikom zmianę zdania – może akurat argumentacja kolegów kogoś przekonała i przejdzie na drugą stronę.
5. Tego typu serie wypowiedzi i przesiadania się możemy powtórzyć kilka razy pokazując uczniom, że dzięki temu, że trafiają do nas nowe argumenty, możemy trafniej określić nasz pogląd na daną sprawę.
Warto podkreślić to uczestnikom: w tym ćwiczeniu nie chodzi o obronę własnego zdania, znajdowanie argumentów go potwierdzających (tak jak np. w metodzie debaty), ale o poszukiwanie mądrości – poszukiwanie tego, co ja naprawdę o tym myślę oraz poszukiwanie tego, gdzie jest prawda. Nie jest czymś negatywnym przechodzenie z jednej strony sali na drugą (czyli zmienianie zdania) – ono nie świadczy o niestabilności poglądu, ale o zaangażowaniu w poszukiwanie prawdy.
Wersja online
Ćwiczenie możemy przeprowadzić również online np. z wykorzystaniem Google Jamboard:
1. Tworzymy nową tablicę – klikamy pomarańczowy plus w prawym dolnym rogu: 
2. Dodajemy pola tekstowe z naszą tezą, słowami „TAK” i „NIE” oraz pionową linię oddzielającą
3. W prawym górnym roku klikamy „Udostępnij”, a następnie w okienku zmieniamy właściwości linku do udostępnia, tak, żeby każdy z linkiem mógł edytować tablicę:
4. Kopiujemy link i udostępniamy go uczniom, prosząc, żeby każdy dodał tam notkę z swoim imieniem.
5. Nasza tablica jest już gotowa. Każdy może teraz przesuwać swoje imię na odpowiednią połowę tablicy w trakcie trwania ćwiczenia.
Przy dobieraniu tezy do ćwiczenia warto spróbować pomyśleć o niej jako jakby podważającej zastaną rzeczywistość, status quo, w którym żyjemy. Takie ćwiczenie może wtedy pomóc wielu uczniom lepiej zrozumieć rzeczywistość, a może nawet dojść do przełomowych wniosków. Przykłady kontrowersyjnych tez uruchamiających zastanawianie się nad rzeczywistością:
- Czy matura i studia wyższe są nam w ogóle potrzebne?
- Czy płatne korepetycje powinny być zabronione?
- Czy naprawdę potrzebujemy potwierdzenia, tego, że potrafimy prowadzić samochód, żeby móc go używać (czy potrzebne są prawa jazdy)?
- Czy demokracja to idealny ustrój?
O odpowiednim dobieraniu tezy do dyskusji oraz generalnych zasadach dyskutowania pisałem w szerszym wpisie opisującym tę kwestię oraz popularną metodę Debaty Oxfordzkiej:
Jak uczyć dyskutowania – Debata Oksfordzka
A kompendium wiedzy o dyskutowaniu, storytellingu i wystąpieniach znajdziecie w moim kursie: Storytelling, Wystąpienia i Debaty w Edukacji. Kurs zbiera wiedzę o opowiadaniu historii (i uczeniu tego uczniów), wystąpieniach publicznych, prezentacjach, wykładach, dyskusjach (o tym jak być dobrym dyskutantem, ale także o tym jak uczyć innych dyskutowania), formułowaniu skutecznych argumentów, radzeniu sobie z tremą itp. Kurs to mnóstwo gotowych materiałów i metod do wykorzystania w pracy w szkole i edukacji pozaformalnej.
Jak się Wam podoba takie ćwiczenie? Czy znacie jakieś inne podobne ćwiczenia służące uczeniu myślenia i poszukiwania mądrości? Zapraszam do podzielenia się nimi w komentarzach.
Autor wpisu:
dr Michał Czakon
Pomysłodawca metod edukacyjnych Centrum Dobrego Wychowania, Psycholog, Trener, Dydaktyk, Autor bloga: jakdzialacskutecznie.pl, Autor pakietu metod 99 pomysłów na godziny wychowawcze.
