Wszyscy wiemy o tym, że zadawanie pytań i szukanie na nie odpowiedzi to bardzo skuteczna metoda uczenia myślenia. Zebrałem dla Was listę takich niebanalnych pytań dotyczących spraw które nas otaczają, a nad którymi prawdopodobnie często się w ogóle nie zastanawiamy. Zadanie ich dzieciom lub młodzieży na pewno pomoże im lepiej zrozumieć świat. A myślę, że niejeden dorosły może się też nad nimi pogłowić.
Zebrane tutaj pytania, w większości poruszają takie kwestie, na które odpowiedź możemy znaleźć w naszej głowie. To znaczy, że nie wymagają one poszukiwania informacji w książkach lub w Internecie:
Wystarczy tylko pomyśleć!
Niebanalne pytania dla dzieci
1. Dlaczego żelazka nie maja włączników?
2. Dlaczego autobusy maja drzwi po prawej stronie?
3. Dlaczego przykrywamy garnek w czasie gotowania?
4. Dlaczego należy myć ręce po skorzystaniu z toalety?
5. Dlaczego nie należy biegać na basenie?
6. Dlaczego krzesełka i stoliki w sali szkolnej ustawia się zazwyczaj tak, żeby okna były po lewej stronie uczniów?
Niebanalne pytania dla młodzieży i dorosłych
7. Dlaczego studzienki kanalizacyjne mają kształt koła?
8. Dlaczego ludzie wymyślili pieniądze?
9. Dlaczego kupując np. 2 razy większa butelkę płynu do mycia naczyń, zapłacimy za nią nie 2 razy więcej, ale np. tylko 1,5 razy więcej?
10. Dlaczego warto czytać książki?
11. Dlaczego jabłko spada, a balonik z helem leci do góry?
12. Dlaczego dwie kule o różnej masie, upuszczone z tej samej wysokości spadają w tym samym czasie?
13. Skoro Ziemia kręci się wokół Słońca (albo Księżyc wokół Ziemi), to dlaczego nie odleci w kosmos? A dlaczego nie spadnie na Słońce (a Księżyc na Ziemię)?
14. Dlaczego puszki z napojami są wyższe niż szersze?*
15. Dlaczego niektóre samochody mają wlew do tankowania paliwa z lewej, a inne z prawej?*
16. Dlaczego płyty DVD sprzedaje się w większych opakowaniach niż płyty CD, choć przecież mają one taki sam rozmiar?*
17. Dlaczego damskie ubrania zapinają się na lewą stronę, a męskie na prawą?*
18. Dlaczego zwykły batonik jest droższy np. na stacji benzynowej lub w schronisku górskim niż w sklepie osiedlowym?
19. Dlaczego supermarkety robią promocje sprzedając jeden produkt na granicy opłacalności i chwaląc się tym w całym mieście?
20. Dlaczego w supermarkecie wiele codziennych, najczęściej kupowanych produktów znajduje się w różnych miejscach sklepu?
21. Dlaczego wieloryby zagrożone są wyginięciem, a kurczaki nie?*
22. Dlaczego kierowcom w czasie prowadzenia samochodu wolno jeść i pić, a nie wolno rozmawiać przez telefon trzymany przy uchu?*
Niebanalne pytanie dla osób pracujących w edukacji
23. Dlaczego ludzie czasami myślą, że skrytykowanie kogoś lepiej wpłynie na niego niż pochwalenie?
POKAŻ ODPOWIEDZI
Odpowiedzi
1. Dlaczego żelazka nie maja włączników?
Bo gdyby miały, istniałoby ryzyko tego, że ktoś zapomniałby je wyłączać, co w najlepszym przypadku kończy się wysokim rachunkiem za prąd. Akurat w przypadku żelazka ryzyko związane z jego niewyłączeniem jest bardzo duże. Kiedy żelazo wyłączamy przez wyciągniecie wtyczki z gniazdka, istnieje większe prawdopodobieństwo, że będziemy pamiętać, że to zrobiliśmy, niż miałoby to miejsce w przypadku włącznika.
2. Dlaczego autobusy maja drzwi po prawej stronie?
Oczywiście autobusy mają drzwi po prawej stronie tylko tak, gdzie ruch jest prawostronny i związane jest to z bezpieczeństwem i wygodą wsiadania i wysiadania pasażerów. W krajach, gdzie obowiązuje ruch lewostronny, autobusy mają drzwi po lewej stronie.
3. Dlaczego przykrywamy garnek w czasie gotowania?
Przykrywamy garnki po to, żeby ograniczyć straty energii. Jeśli nalejesz do dwóch garnków wody taką samą ilość wody i postawisz na dwóch takich samych palnikach, to zagotowanie wody w garnku przykrytym zajmie mniej czasu niż w garnku nieprzykrytym (a w związku z tym zużyje się więcej energii), a poza tym z garnka nieprzykrytego wyparuje więcej wody.
4. Dlaczego należy myć ręce po skorzystaniu z toalety?
Nasz układ pokarmowy działa tak, że wydalamy to co jest nam niepotrzebne i co może być dla nas zagrażające. W czasie korzystania z toalety, coś co zostało przez nasz organizm wydalone, może dostać się na nasze dłonie, a stąd na wszystko co dotykamy (w tym na innych ludzi i na żywność), co jest bardzo niezdrowe.
5. Dlaczego nie należy biegać na basenie?
Woda zmniejsza siły tarcia, a na basenie, tzw. wokół samego basenu jest jej dużo, co może po prostu skutkować wywróceniem się.
6. Dlaczego krzesełka i stoliki w sali szkolnej ustawia się zazwyczaj tak, żeby okna były po lewej stronie uczniów?
Około 90% ludzi jest praworęczna, co oznacza, że wygodniej piszę się im, kiedy światło pada z lewej ich strony. Wtedy ręka piszącego nie zasłaniu mu tego co pisze.
7. Dlaczego studzienki kanalizacyjne mają kształt koła?
Zwróciliście uwagę, że studzienki kanalizacyjne mają kształt koła? Oczywiście są również takie studzienki, które mają inny kształt (np. prostokątne kratki), ale standardowo studzienki są okrągłe. Jest tak, ponieważ koło jest jedyną figurą geometryczną która ma pewną nietypową właściwość: okrągłej studzienki nie da się wrzucić do środka kanału (oczywiście nie namawiam nikogo do próbowania). Studzienkę w każdym innym kształcie dałoby się wrzucić do środka, bo np. przekątna kwadratu jest dłuższa od jego boku, jeden bok prostokąta jest dłuższy od drugiego boku, podobnie w każdym wielokącie foremnym (np. sześciokącie lub nawet dwudziestokącie) przekątna pomiędzy przeciwnymi kątami jest dłuższa niż odległość pomiędzy dwoma bokami - oznacza to, że każda tę figurę da się obrócić tak, że można by ją wrzuć do dziury o jej kształcie. Może jedynie trójkąt równoboczny nie wpadłby cały do takiej dziury, a jedynie zaklinowałby się na jednym boku, podczas gdy większa jego część byłyby już w środku i byłoby to trudno wyciągnąć. A poza tym, czy wyobrażacie sobie studzienki kanalizacyjne w kształcie trójkąta równobocznego?
8. Dlaczego ludzie wymyślili pieniądze?
Żeby łatwiej wymieniać się pracą. Przed wynalezieniem pieniądza ludzie wymieniali się bezpośrednio pracą lub powstałymi w ich wyniku towarami, ewentualnie metalami szlachetnymi (ale warto zauważyć, że to, czy dany metal jest szlachetny jest pewnego rodzaju umową pomiędzy ludźmi, tylko nieco związaną z rzadkością danego metalu i z tym, że się świeci jak pisał Chesterton). Czy wyobrażacie sobie jak uciążliwe musiałoby być wymienianie się kurami za bilet do teatru?
9. Dlaczego kupując np. dwa razy większa butelkę płynu do mycia naczyń, zapłacimy za nią nie 2 razy więcej, ale np. tylko 1,5 razy więcej?
W cenie płynu do mycia naczyń jest również cena opakowania, a w przypadku wielu produktów cena opakowania stanowi dużą część kosztu wyprodukowania danego produktu, natomiast sama różnica pomiędzy wyprodukowaniem dwóch różnych rozmiarów butelek zazwyczaj nie jest aż tak duża. Poza tym zestawienie dwóch produktów, które niewiele różnią się ceną, a znacząco różnią się rozmiarem powoduje to, że klienci wolą kupić produkt większy.
10. Dlaczego warto czytać książki?
Umiejętność czytania i pisania jest jedną z pierwszych umiejętności, jaką dzieci zdobywają, a następnie przez całą swoją edukację rozwijają. Popularny cytat Umberto Eco „Kto czyta - żyje podwójnie” doskonale streszcza fakt, że czytanie umożliwia poznawanie świata, uczy myślenia, dostrzegania związków-przyczynowo skutkowych, ale też myślenia krytycznego, uczy rozumienia innych, dostrzegania ich perspektyw i innego patrzenia na świat. Czytanie uczy życia w społeczeństwie, dostrzegania tego co ważne. Czytanie inspiruje, uczy bycia aktywnym i otwartym, czytanie buduje przywiązanie i poczucie przynależności, czytanie wrzeszczcie uczy wytrwałość, bo przecież sam Sienkiewiczowski Potop to prawie tysiąc stron. Niektórzy badacze rozwoju cywilizacji i kultury uważają, że wynalazek pisma (a więc i czytania), był największym odkryciem ludzkości (R. Wright, Nonzero, 1999), bez pisma nie było by pieniędzy, elektryczności, nie byłoby samochodów, komputerów, lotów w kosmos itp.
11. Dlaczego jabłko spada, a balonik z helem leci do góry?
Zarówno na jabłko jak i na balonik działa siła grawitacji. Siła grawitacji działa pomiędzy każdymi dwoma obiektami, które mają masę, ale ze względu na to, że Ziemia ma bardzo dużą masę w porównaniu do czegokolwiek na niej, najbardziej grawitacji doświadczamy właśnie w postaci spadania obiektów. Balonik jednak unosi się do góry, ponieważ waży on mniej niż powietrze w objętości równej jego objętości. Zgodnie z opisanym już w starożytności prawem Archimedesa jeśli dany obiekt zanurzony w cieczy lub gazie waży mniej niż masa tej cieczy lub tego gazu, który wypiera (czyli w objętości, którą zajmuje), to będzie się on w tej cieczy lub gazie unosił lub pływał po jej powierzchni. Balonik z helem unosi się więc z tego samego powodu, dla którego piłka pływa po wodzie i w niej nie tonie.
12. Dlaczego dwie kule o różnej masie, upuszczone z tej samej wysokości spadają w tym samym czasie?
Bardzo wiele dzieci i młodych ludzi uważa, że przedmiot cięższy spada szybciej. Przedmiot cięższy jest trudniej podnieść i żeby to zrobić, trzeba na niego zadziałać większą siłą, w związki z tym ludzie słusznie rozumują, że przedmiot cięższy przyciągany jest przez Ziemię z większą siłą, a skoro na coś działamy z większą siłą, to będzie się to szybciej poruszać. Tutaj kończy się jednak słuszność rozumowania i wiele osób z tych przesłanek wyciąga fakt, że przedmioty cięższe spadają szybciej. Nie jest to jednak prawdą. To, że działa na nie większa siła nie ma znaczenia dla ich prędkości. Jedyne co ma znaczenie to czas ich spadania (ma jeszcze znaczenie opór powietrza, ale przy kulach jest on na tyle mały, że możemy go pominąć), jeśli coś spada dłużej, spada również z większą prędkością, ponieważ każdy przedmiot spadający swobodnie na Ziemię przyspiesza z takim samym przyspieszeniem (które wynosi ok. 10 m/s2). Tak więc skoro przedmioty spadają z tej samej wysokości ich prędkość spadania będzie taka sama (tzn. prędkość jednego obiektu wobec drugiego, bo obydwa obiekty będą przyspieszać), a więc spadną w tym samym czasie.
13. Skoro Ziemia kręci się wokół Słońca (albo Księżyc wokół Ziemi), to dlaczego nie odleci w kosmos? A dlaczego nie spadnie na Słońce (a Księżyc na Ziemię)?
Każde dwa obiekty, które mają masę przyciągają się. Siłę która je przyciąga nazywamy grawitacją i jest ona proporcjonalna do masy tych obiektów i odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odległości pomiędzy nimi. Dlatego też Słońce przyciąga Ziemię (i dlatego nie odleci ona w kosmos), a Ziemia przyciąga Księżyc. Co ciekawe również Słońce przyciąga Księżyc, z tym, że Księżyc jest o wiele bliżej Ziemi i grawitacja pomiędzy Ziemią i Księżycem jest o wiele większa. Dlaczego więc Ziemia nie spadnie na Słońce tak jak piłka spada na Ziemię? Warto zauważyć, że Ziemia kręci się wokół Słońca i właśnie to sprawia, że działa na nią jeszcze siła odśrodkowa, która odpycha obracające się obiekty od środka masy układu. Środek masy układ Ziemia-Słońce jest zdecydowanie bliżej Słońca (jeśli nie nawet w samym Słońcu, choć jako ciekawostkę można dodać, że obecnie centrum masy całego Układu Słonecznego jest poza Słońcem zob. tutaj: https://www.youtube.com/watch?v=iAfWsvQZWNY). Możemy zrobić bardzo prosty eksperyment: na końcu sznurka zawiąż coś ciężkiego, np. piłkę do tenisa. Jeśli układ ten będzie spoczywał, to na piłkę będzie działała tylko siła grawitacji, jeśli natomiast zaczniemy kręcić sznurkiem, to piłka będzie się zachowywała jakby wbrew grawitacji - będzie się unosić i oddalać od środka układu (czyli Twojej ręki, w której trzymasz sznurek) na odległość sznurka. Jeśli puścisz teraz sznurek (nie polecam robić tego w domu), z piłką stanie się to co stałoby się z Ziemią, gdyby nie działał na nią „sznurek” grawitacji - odleci w kosmos.
14. Dlaczego puszki z napojami są wyższe niż szersze?*
To jest bardzo ciekawe, ale ludzie uważają, że w puszkach wyższych jest więcej napoju. Możecie poprosić swoich uczniów o znalezienie optymalnego stosunku wysokości do średnicy, tak, żeby ilość zużytego materiały była najmniejsza (tzn. żeby produkcja puszki była tańsza), ale okazuje się, że taka puszka wcale nie będzie smukła i wysoka. Na wyprodukowanie puszki, która mieści daną objętość a jest bardziej smukła, a więc wizualnie wyższa potrzeba więcej materiału (a więc jest to droższe), ale i tak to się opłaca, bo ludzie wolą kupować właśnie takie puszki.
15. Dlaczego niektóre samochody mają wlew do tankowania paliwa z lewej, a inne z prawej?*
Bo jakby wszystkie miały wlew z jednej strony, to na stacjach benzynowych byłyby straszenie długie kolejki.
16. Dlaczego płyty DVD sprzedaje się w większych opakowaniach niż płyty CD, choć przecież mają one taki sam rozmiar?*
Zarówno płyta CD, jak i płyta DVD mają taki sam rozmiar, ale zdecydowana większość płyt DVD sprzedawana jest w dużo większych opakowaniach, niż płyt CD. Ciekawe, ale argumenty nie są logiczne, a wynikają raczej z przesłanek marketingowych i historycznych. Na płytach CD nagrywa się muzykę, którą kiedyś sprzedawano na płytach winylowych, których standardowa wysokość była dwa razy większą niż opakowania CD, tak więc kiedy płyty winylowe zostały wyparte przez CD, sprzedawcom było łatwiej przerobić półki sklepowe do eksponowania płyt CD. Natomiast na płytach DVD nagrywa się filmy, które kiedyś sprzedawane i wypożyczane były na kasetach VHS (czy młodzież jeszcze pamięta?) i zwróćcie uwagę, że opakowania na DVD mają dokładnie taką samą wysokość jak opakowania na VHS - po prostu sklepom i wypożyczalniom łatwiej było przystosować półki do przechowywania i eksponowania opakowań w takim rozmiarze.
17. Dlaczego damskie ubrania zapinają się na lewą stronę, a męskie na prawą?*
To kolejny fakt powiązany z tym, że większość ludzi na świecie to osoby praworęczne. Dawniej kobiety (a w szczególności te, które przywiązywały wagę do swego ubioru) ubierane były częściej przez służące, którym łatwiej było zapinać guziki z swojej prawej strony, czyli z lewej strony właścicielki ubrania. Oczywiście teraz, kobiety w większości ubierają się same, czy wyobrażacie sobie jednak zmianę? Przecież, gdyby jakaś pani ubrała się w koszulę zapinaną na prawą stronę, to ktoś mógłby pomyśleć, że wzięła koszulę męża - i dlatego, prawdopodobnie żadna pani by takiej koszuli nie kupiła.
18. Dlaczego zwykły batonik jest droższy np. na stacji benzynowej lub w schronisku górskim niż w sklepie osiedlowym?
Na stacji benzynowej lub w schronisku górskim produkty są droższe ponieważ kiedy ktoś jest głodny i chce coś zjeść, np. właśnie owego batonika, to nie ma za bardzo innej możliwości jego kupienia. Przecież nie będziesz jechał na następną stację lub szukał osiedlowego sklepu w pobliżu lub może jeszcze następnego schroniska na następnej górze tylko po to, żeby zjeść batonika. Schronisko górskie, czy stacja benzynowa to nie jest miejsce, gdzie robi się codzienne zakupy. W związku z tym sprzedawcy i tak podnoszą cenę, bo wiedzą, że nie muszą obawiać się konkurencji. Jeśli właściciel osiedlowego sklepu stosowałby taką samą strategię, to nikt by u niego nie kupował, bo każdy poszedłby wtedy do następnego sklepu.
19. Dlaczego supermarkety robią promocje sprzedając jeden produkt na granicy opłacalności i chwaląc się tym w całym mieście?
Bardzo często, np. przed świętami można zobaczyć w miastach bilbordy reklamujące produkt pierwszej potrzeby (np. cukier, mięso, owoce), w bardzo atrakcyjnej cenie, prawie na granicy opłacalności. Dlaczego tak robią, jeśli na tym nie zarobią? Robią tak, ponieważ kiedy już pójdziesz do marketu kupić schab za 9,99 zł, to na pewno kupisz coś jeszcze, a zwłaszcza przed świętami, kiedy i tak kupujemy dużo, ów schab jest tylko przynętą przyciągającą klientów do sklepu.
20. Dlaczego w supermarkecie wiele codziennych, najczęściej kupowanych produktów znajduje się w różnych miejscach sklepu?
Bardzo często codzienne produkty w supermarketach układa się tak, żeby ludzie musieli dużo po nim chodzić, bo kiedy chodzisz po supermarkecie, wzrasta prawdopodobieństwo, że coś kupisz. Właśnie dlatego np. mleko i chleb leżą w dwóch różnych krańcach sklepu. W takim samym celu z głośników odtwarzana jest przyjemna muzyka.
21. Dlaczego wieloryby zagrożone są wyginięciem, a kurczaki nie?*
Zarówno kurczaki, jak i wieloryby przynoszą ludziom ekonomiczną korzyść, ale w przeciwieństwie do kurczaków wieloryby nie należą do nikogo i najczęściej łowi się je na wodach międzynarodowych, dlatego też nikt za bardzo nie przejmuje się podtrzymywaniem ich hodowli. Kiedy karmisz kurczaka, którego masz w kurniku wiesz, że inwestycja w karmę kiedyś Ci się zwróci, ale kiedy karmiłbyś wieloryba na wodach międzynarodowych, to wcale nie masz pewności, że Ci się to zwróci, bo ktoś inny może go po prostu upolować.
22.Dlaczego kierowcom w czasie prowadzenia samochodu wolno jeść i pić, a nie wolno rozmawiać przez telefon trzymany przy uchu?*
W większości krajów obowiązują zasady zabraniające kierowcom rozmowę przez telefon komórkowy trzymany przy uchu. Można natomiast rozmawiać przy pomocy zestawów głośnomówiących lub słuchawkowych, tak więc zakaz ten nie wynika raczej z tego, że rozmowa może kierowcę rozpraszać. Przecież, w takim przypadku nawet rozmowa z pasażerem mogłaby rozpraszać, a zabronić tego byłoby trudno. Czy w tym zakazie chodzi więc o zajęte ręce? Przecież nie ma zakazu jedzenia i picia w samochodzie. Na stacjach benzynowych sprzedaje się kawę, napoje i produkty, które można jeść za pomocą jednej ręki (np. hot-dogi) i jedzenie ich w czasie jazdy nie jest zabronione. Wydaje się, że może połączenie tych dwóch „rozpraszaczy” (czyli zajętej ręki oraz angażującej rozmowy) może być niebezpieczne, a może chodzi też o biznes, jakim właśnie jest sprzedaż posiłków i napojów kierowcom?
23. Dlaczego ludzie czasami myślą, że skrytykowanie kogoś lepiej wpłynie na niego niż pochwalenie?
W swojej bardzo ciekawej książce: Matematyka niepewności Leonard Mlodinow opisuje relacje instruktorów wojskowych, którzy stwierdzają, że łagodne i wyrozumiałe podejście do studentów jest nieefektywne, bo jak ktoś zrobi coś dobrze i się go pochwali, to następnym razem robi to gorzej, a jak ktoś zrobi coś wyjątkowo źle i się go po prostu okrzyczy (oczywiście instruktorzy wojskowi używaj innego określenia dla tej czynności), to następnym razem kursant zrobi dane zadanie lepiej.
Mlodinow zauważa jednak pewną matematyczną prawidłowość: kiedy robimy jakąś czynność wiele razy, np. rozwiejemy zadanie domowe, to raz pójdzie nam lepiej, a raz gorzej, a przy relatywnie dużej liczbie powtórzeń średnia naszych starań będzie mniej więcej odpowiadała naszym zdolnościom i wysiłkowi (możemy przypuszczać, że odchylenia od średniej przy poszczególnych powtórzeniach rozkładają się zgodnie z krzywą rozkładu normalnego). Kiedy więc danemu kursantowi raz poszło lepiej (jego wynik w danej próbie był lepszy niż jego średnia), wywołał tym pochwałę instruktora, a następnie wykonywał dane zadanie jeszcze raz i tym razem jego wynik był bardziej zbliżony do jego średniej (czyli wykonał je gorzej niż poprzednio), instruktor nietrafnie powiązał ciągiem przyczynowo-skutkowym te dwa fakty: pochwałę oraz wykonanie gorsze niż poprzednio. Podobnie, kiedy kurantowi poszło gorzej niż zwykle, został okrzyczany, a następnie wykonał zadanie bliżej swoich średnich wyników (czyli lepiej niż poprzednio), instruktor znów nietrafnie powiązał ciągiem przyczynowo-skutkowym krytykę i poprawę wyników.
Zjawisko polegające na tym, że po bardzo słabym lub bardzo dobrym wykonaniu jakiegoś zadania, czyli po takim, które bardzo odbiega od średniej, następna próba jego wykonania będzie prawdopodobnie bardziej zbliżona do średniej nazywamy regresją do średniej. Czy istnienie tego zjawiska oznacza, że nie należy udzielać informacji zwrotnej uczniom? Oczywiście, że należy, ale należy także pamiętać o tym, że istnieje coś takiego jak matematyka.
UKRYJ ODPOWIEDZI
Jak się Wam podobają takie pytania? Czy macie jakieś pomysły na podobne pytania, na które odpowiedź możemy znaleźć w naszej głowie, a wystarczy tam tylko poszukać? Zapraszam do podzielenia się uwagami w komentarzach.
* Pytania oznaczone gwiazdką pochodzą z bardzo ciekawej książki: Dlaczego piloci kamikadze zakładali hełmy czyli ekonomia bez tajemnic - Frank Robert H.
Autor wpisu:
dr Michał Czakon
Pomysłodawca metod edukacyjnych Centrum Dobrego Wychowania, Psycholog, Trener, Dydaktyk, Autor bloga: jakdzialacskutecznie.pl, Autor pakietu metod 99 pomysłów na godziny wychowawcze.