Nauczyciele i wychowawcy często poszukują sposobów, metod i narzędzi pozwalających skutecznie zintegrować klasę. Czy wystarczy: znać super zabawy z efektem wow, mieć nowoczesne pomoce aby odnieść sukces na polu integrowania naszych uczniów. Czy może jest coś jeszcze? Zapraszam do przemyśleń i refleksji na ten temat.
Co to znaczy „integrować”?
Warto zacząć od przypomnienia sobie co oznacza pojęcie integracja. Ogólnie rzecz ujmując oznacza ono łączenie, scalanie, tworzenie całości z części. Doświadczenia ostatnich kilkunastu miesięcy wielu z nas uzmysłowiły, jak ważny jest to obszar w pracy nauczyciela. Słowo „integracja” było odmieniane przez wszystkie przypadki i zapewne każdy z czytelników chociaż raz zastanawiał się jak zintegrować swoją klasę czy to podczas pracy zdalnej czy po powrocie do szkoły. Blogosfera wypełniła się zabawami, ćwiczeniami, scenariuszami lekcji itp. gwarantującymi sukces, czyli posiadanie zgranej klasy. Zastanówmy się od czego zacząć nasze działania zmierzające do posiadania zgranej, zintegrowanej klasy.
Od czego zacząć?
Po pierwsze od tego, że integracja to proces. Z pewnością nie jest to jednorazowe działanie. Zatem nie wystarczy pobrać scenariusz czy zestaw zabaw, przeprowadzić je i liczyć, że zdarzy się cud i wasza klasa stanie się zgrana. Tak się na pewno nie stanie. Integrowanie klasy, czyli scalanie osób nieraz zupełnie od siebie różnych w jeden, sprawnie funkcjonujący organizm jest działaniem długoterminowym. Możemy napotykać na tej drodze trudności, np. opór niektórych uczniów. Warto zacząć w pierwszych dniach nauki w nowym roku szkolnym. Możecie wybrać się na jakiś wspólny wyjazd. Wybierzcie miejsce, gdzie uczniowie będą mogli czuć się swobodnie, spędzą czas na świeżym powietrzu, ale też doświadczą współpracy w grupie, przypomną sobie, co już wiedzą o swoich kolegach i koleżankach z klasy. Może są jakieś informacje o których nie mieli pojęcia, a okaże się to cenne ze względu na relacje rówieśnicze? Taki wyjazd tworzy też klasowe wspomnienia, buduje klimat klasowy, ale też pozwala uczniom spojrzeć na nauczyciela jako na osobę, która np. ma podobne upodobania do uczniów (np. lubi psy).
Pamiętajmy również, że rozpoczynając naukę w szkole dzieci wchodzą w nową rolę – ucznia. Jest to szczególnie ważne przy przechodzeniu na kolejne etapy edukacyjne, np. przed pierwszą klasą szkoły podstawowej i średniej (nowi koledzy i koleżanki, nowi nauczyciele) czy przed czwartą klasą szkoły podstawowej (nowi nauczyciele, rozstanie z nauczaniem wczesnoszkolnym – jeden nauczyciel, jedna sala). Podobnie powrót po dłuższej nieobecności do klasy też może być dla uczniów trudny – przypomnienie sobie roli ucznia. W każdej klasie są uczniowie, którzy szybciej zaadaptują się do tej sytuacji, ale są i tacy, którzy potrzebują na to znacznie więcej czasu. Rola ucznia daje zarówno możliwości, ale też może być stresująca i stanowić wyzwanie.
Dlaczego warto mieć zintegrowaną klasę?
To pewnie dość oczywiste, ale zintegrować można tylko te osoby, które tego naprawdę chcą. Zatem powinniśmy spowodować, by klasa faktycznie odczuła potrzebę „bycia zintegrowaną”. Co przemawia na korzyść posiadania właśnie takiej klasy:
- skupiamy się na tym co nas łączy a nie dzieli
- szanujemy siebie i wspieramy się pomimo różnic
- uczymy się akceptować to, że każdy z nas jest inny
- cieszymy się ze wspólnie spędzonego czasu
- czujemy się bezpiecznie, każdy wie, że jest częścią grupy
- znamy i rozumiemy potrzeby swoje i innych osób
- wiemy, że każdy z nas ma prawo być tutaj (klasa) być i rozwijać się.
Jak funkcjonuje nie-zgrana klasa?
Czyli jaka? Intuicyjnie każdy z nas potrafi wymienić kilka cech niezgranych zespołów klasowych, są to np.:
- nieokazywanie sobie nawzajem szacunku przez uczniów
- brak współpracy i współdziałania
- wykluczanie niektórych uczniów przez innych
- przejawy agresji (w różnych formach)
- pojawienie się grupki „przywódców”
- nieformalni liderzy i innych grupek
- rywalizacja
- zjawisko rozproszonej odpowiedzialności.
Co chcesz osiągnąć integrując klasę?
Przed rozpoczęciem jakiejkolwiek pracy z klasą warto sobie zadać pytanie o cele. Zarówno te krótkoterminowe, jak i te odleglejsze i pod nie projektować nasze działania z uczniami. Ustalenie priorytetów jest pomocne w doborze zabaw i ćwiczeń, ułatwia korzystanie z narzędzi. To Wy, jako wychowawcy, wiecie czego po długiej przerwie wakacyjnej potrzebują wasi uczniowie. Na pewno warto każdej klasie przypomnieć, że tworzy grupę. Od celu, jaki sobie postawicie i obszarów funkcjonowania grupy, które chcielibyście wzmocnić zależy jakie metody i narzędzia wybierzecie, np.
- macie nową, czwartą klasę – cel: poznanie dzieci (imiona itp.) – wybieracie zatem zabawy umożliwiające uczniom i wam wzajemne poznanie imion, dowiedzenia się o osobie podstawowych informacji
- macie klasę np. 7 – wasi uczniowie dobrze się znają – cel: przypomnienie norm i zasad – wybieracie metody i narzędzia pozwalające na nowo sformułować i wypracować reguły obowiązujące w waszej klasie, np. kontrakt klasowy, zdania niedokończone, trzy pytania itp.
Zobaczcie, że gdybyśmy zamienili te metody i w klasie siódmej dali zabawy na utrwalenie i naukę imion uczniowie czuli by się co najmniej dziwnie i pewnie uznali by, że wasza propozycja jest bez sensu, natomiast uczniowie klasy czwartej pewnie by zupełnie nie rozumieli o jaki kontrakt wam chodzi, gdybyście na pierwszej wspólnej lekcji powiedzieli im, że teraz spiszecie kontrakt klasowy, żeby wam się lepiej pracowało i czekacie na pomysły. Mogło by się tak zdarzyć, ponieważ w internecie natrafić można na różne „złote rady”. To właśnie od celu jaki sobie postawicie zależy jakich narzędzi użyjecie. Jak pokazują powyższe przykłady nie każda zabawa nadaje się do każdego zespołu klasowego.
Kreowanie sytuacji i rzeczywistości sprzyjającej integracji
Moim zdaniem, co już wcześniej pisałam tutaj (wpis o integracji klasy) sytuacja integrowania grupy osób może przebiec naturalnie albo bardzo sztucznie generując opór uczestników. Np. sadzamy wszystkich w kole (kręgu) i każdy ma powiedzieć coś na zadany temat, albo wcielić się jakąś rolę (przypomnijcie sobie, na ile wasze „postaci” w takich zabawach były autentyczne, a na ile trochę się wygłupialiście, albo wyolbrzymialiście sytuację problemową). Mam na myśli, żeby zamiast umieszczać uczniów w sztucznej rzeczywistości „zajęcia integracyjne” stwórzmy im naturalne sytuacje społeczne, w których będą musieli autentycznie ze sobą współpracować. Np. wspólnie przygotowują klasowy wyjazd, losowanie osoby, której kupią prezent na mikołajki (trzeba dowiedzieć się co ta osoba lubi itp.), częste zmiany „kolegi” w ławce, np. po tygodniu zamiana. Możecie tu wykorzystać różne metody losowego doboru, np. zabawa Przyjaciel na jeden dzień (tydzień) znajdziecie ją tutaj.
Spróbujcie też pracy metodą projektu – uczniowie w zespołach projektowych opracowują jakieś zagadnienia, np. motywem przewodnim jest epoka renesansu. Jeden zespół przygotowuje spektakl na podstawie tekstów twórców z epoki, inni pokaz o renesansowych odkrywcach, inni np. o tańcach, muzyce i sztuce itp. Zaaranżowane przez was sytuacje mogą być różne. Ważne, żeby były starannie przez was przemyślane. Pamiętajcie również, co chcecie osiągnąć pracując z uczniami w taki sposób. Po co mają przygotować wspólny rajd rowerowy? Oczywiście po to, żeby dobrze się bawić, ale również po to, żeby nauczyciel mógł zaobserwować jak jego uczniowie współpracują, kto ma predyspozycje liderskie, kto łagodzi konflikty, kto chętnie pracuje w grupie, a kto mniej, jak reagują na sukcesy, a jak na porażki, jak radzą sobie w realnym działaniu itp.
Rola nauczyciela i wychowawcy w procesie integracji
Na koniec zostawiłam chyba najważniejszy aspekt udanego procesu integracji klasy. Osobę nauczyciela i wychowawcy. W dużej mierze od nauczyciela zależy jak przebiegnie proces integracji. Ważne jest, żeby był on szczery i autentyczny w tym co proponuje uczniom. Żadna, nawet najatrakcyjniejsza zabawa integracyjna, nie przyniesie zamierzonego efektu, jeśli nauczyciel nie zaangażuje się w proces integracji. Powinniście być „tu i teraz” ze swoimi uczniami, a nie np. uzupełniać dokumentację podczas lekcji przeznaczonej na integrację. W naszych scenariuszach na godziny wychowawcze (do pobrania tutaj) proponujemy m.in. przygotowanie sali, tak, by inni uczniowie wiedzieli, że to jest przestrzeń tej, a nie innej klasy. Zatem, jeśli prosisz uczniów, by przynieśli z domu osłonkę na doniczkę i kwiatka, a potem podpisali ją dekoracyjne swoim imieniem, Ty też przynieś osłonkę dla siebie i umieść swojego kwiatka razem z kwiatkami uczniów, jeśli robicie kalendarz urodzin, niech data twoich urodzin również się tam pojawi (oczywiście bez podawania roku urodzenia). W razie kłopotliwych pytań o wiek można wybrnąć edukacyjnie, np. jeśli uczysz historii: ilość listów Sobieskiego do Marysieńki (115) pomniejszona o długość życia Józefa Stalina (74), chemiczne: liczba atomowa Wapnia (20) dodać masa tlenu (ok. 16) itp. Uczniowie powinni widzieć, że dla ich wychowawcy ważne jest, żeby byli zgraną klasa, żeby każdy w klasie czuł się dobrze. Przypominajcie sobie o tym nawzajem.
Szkoła i klasa powinna być tym miejscem, gdzie młodzi ludzie dobrze się czują, pomagają sobie wzajemnie oraz darzą szacunkiem i zaufaniem nauczycieli. Zależy to w dużym stopniu od nauczyciela i wychowawcy, który powinien budować dobrą atmosferę współpracy z uczniami i tworzyć jak najlepszy klimat w klasie i szkole. Nauczyciel, układając swoje relacje z uczniami, kształtuje specyficzny edukacyjny klimat. Przez klimat klasy można rozumieć wszystkie reguły pracy i życia klasy, które nauczyciel (…) wzmacnia przy okazji rozwiązywania bieżących sytuacji dydaktycznych i wychowawczych. Czynnikami kształtującymi klimat klasy są: stosunki pomiędzy nauczycielem a uczniami, stosunki między uczniami oraz różnie definiowane i postrzegane właściwości procesu edukacyjnego. Kształtowanie pozytywnego klimatu w klasie zdaje się być kluczową kompetencją nauczyciela. Przyjazny klimat ma ogromny wpływ na motywację i postawy uczniów w procesie uczenia się. Im bardziej strategia pracy nauczyciela jest nastawiona na ucznia i jego rozwój, w tym większym stopniu kształtuje on atmosferę sprzyjającą uczeniu się i budowaniu pozytywnych relacji między uczniami, ale również między uczniami a nauczycielem.
Co pomoże Ci w zintegrowaniu klasy?
- poznanie swoich uczniów (hobby, mocne/słabe strony itp.). Niech czas przeznaczony na integracje będzie dla was wszystkich czasem świetnej zabawy, pełnym radości i uśmiechu.
- dobre przygotowanie się do tych zajęć
- przygotowanie i przyniesienie pomocy wcześniej, staranne zaplanowanie i dobranie metod i narzędzi
- współpraca z rodzicami - stworzenie atmosfery i zaufania podczas pracy z klasą
- wypracowanie wspólnie reguł klasowych, a potem konsekwentne ich przestrzeganie
- organizowanie niecodziennych zajęć i aktywności
- korzystanie z wiedzy i doświadczenia innych
- dbanie o dobrą komunikację
- twórzcie klasowe rytuały
- znajomość procesu grupowego
- świadomość, że to od ciebie zależy jak ten proces przebiegnie, od Twojego nastawienia, postawy i zachowania. Czas przeznaczony na integrację przedstaw uczniom jako coś bardzo ważnego, niech wiedzą, że biorą udział w czymś ważnym w życiu ich klasy.
- zbudowanie dobrej relacji wychowawcy z każdym wychowankiem
- traktowanie uczniów poważnie, mówienie o swoich celach, obowiązujących zasadach itp.
Podsumowanie
Na zakończenie chciałam Was poprosić, żebyście sobie przypomnieli swój pierwszy dzień w nowej pracy. Nowi koledzy i koleżanki, nowy przełożony, nowe obowiązki, nieznana kultura organizacyjna. Pewnie już cały dzień poprzedni, albo i dłużej doświadczaliście objawów somatycznych związanych z tą sytuacją. Z pewnością towarzyszył wam stras, lek, niepewność czy zostaniecie zaakceptowani, czy się odnajdziecie w nowej rzeczywistości, jak się ułożą wasze relacje ze współpracownikami i przełożonymi. Mam jeszcze pytanie, ilu z Was pracuje w swojej pierwszej pracy? Co skłoniło Was do zmiany pracy? A teraz cofnijmy się jeszcze trochę. Do waszych szkolnych czasów. Ile razy było tak, że znaliście odpowiedź na pytanie nauczyciela, ale nie udzieliliście odpowiedzi, żeby nie zostać wyśmianymi przez innych? Jak wasi szkolni koledzy reagowali, gdy ktoś popełnił błąd? Widzicie teraz, że nie da się uczyć/pracować i rozwijać w niesprzyjającej atmosferze i to w głównej mierze od lidera/ przełożonego, a w sytuacji klasy szkolnej od nauczyciela – wychowawcy zależy jak proces integracji klasy przebiegnie i jaki będzie miał efekt. Dobrze przemyślana, adekwatnie dobrana do etapu rozwojowego uczniów i mądrze przeprowadzona integracja ułatwia funkcjonowanie w klasie i szkole, wspiera proces uczenia się i budowania relacji, zwiększa poczucie przynależności do grupy.
Więcej na temat integracji klasy pisałam już wcześniej, zachęcam do lektury:
Jak się Wam podoba takie podejście do integracji klasy i grupy? Macie może jakieś refleksje na ten temat i własne pomysły na integrację? Zapraszam do dyskusji w komentarzach.
Autorka wpisu:
Joanna Misiarz
Specjalista ds. projektów edukacyjnych CDW, psycholog, instruktor tańca, doświadczenie zawodowe zdobywała tworząc programy animacyjne dla społeczności lokalnych oraz koordynując projekty edukacyjne.
