Zapisz się na darmowy kurs Jak Skutecznie Pracować z Grupą i Klasą

Jak uczyć zdrowego rozsądku - 17 porad dla rodziców, nauczycieli i wychowawców

Wielką, i zdaje się ogromnie niedocenianą, kompetencją wpisującą się w szeroką umiejętność myślenia jest zdrowy rozsądek. Zdrowy rozsądek to zauważanie rzeczy oczywistych i pamiętanie o nich. Tak! Zauważanie rzeczy oczywistych i pamiętanie o nich jest bardzo ważną kompetencją, której nam niekiedy brakuje. Chcemy uczyć nowoczesnej kreatywności, aktywności i wykraczania poza schematy, a czasami zapominamy o starym, poczciwym i tradycyjnym zdrowym rozsądku.

 

Na co dzień pracuję z dziećmi i młodzieżą i uwierzcie mi, że nawet wkraczające w dorosłość nastolatki i studenci mają problemy z dostrzeganiem tego, że przyklejenie taśmy klejącej do ściany niechybnie ją zniszczy, że pozostawiony na noc na trawie koc rano będzie mokry albo że jak nie wyrzucisz śmieci, to będzie brzydki zapach.

 

Zdrowy rozsądek to po prostu przewidywanie oczywistych konsekwencji, dostrzeganie ciągów przyczynowo - skutkowych, umiejętność logicznego myślenia. To nie jest trudne i nie wymaga nadzwyczajnej inteligencji – czasami wystarczy tylko chwilę się zastanowić, chwilę pomyśleć. Warto pokazywać prostą rzecz:

 

 Masz rozum, to go używaj. Masz odpowiednie kompetencje w sobie, tylko chciej ich użyć. Zastanów się i pomyśl.

 

Co ciekawe, każdy wie, co to jest zdrowy rozsądek, ale tak naprawdę nikt nikogo tego nie uczy. A może właśnie uczy? Przypomnij sobie, jak mama Ci mówiła, żeby nie dotykać gorących naczyń albo myć ręce po skorzystaniu z toalety. Może teraz wydaje Ci się to oczywiste, ale pewnie jako dziecko zastanawiałeś się: „Ale po co mam to robić?”. Właśnie o to chodzi przy używaniu zdrowego rozsądku – każda czynność, którą wykonujemy, niesie ze sobą konsekwencje. Zdrowy rozsądek pozwala je dostrzec i wziąć pod uwagę w naszych działaniach.

 

Warto pokazywać takie oczywistości, o których nie pamiętamy. Na przykład Lewis Wolpert (1996) w swojej bardzo ciekawej książce Nienaturalna natura nauki zadaje prostą zagadkę: wyobraź sobie, że na idealnie płaskiej pustyni trzymasz w jednej ręce bilę bilardową, a w drugiej – pistolet skierowany poziomo, tak że pocisk będzie leciał równolegle do ziemi. Bila i lufa pistoletu są na tej samej wysokości. Jednocześnie puszczasz bilę i strzelasz z pistoletu. Co pierwsze dotknie ziemi: bila czy pocisk?

 

Kiedyś zadałem to pytanie młodzieży i rozpoczęła się bardzo mądra, „naukowa” dyskusja o grawitacji, oporach powietrza, krzywiźnie Ziemi, broni palnej, bilardzie, bezpieczeństwie strzelania na pustyni, skutkach upuszczenia bili na mały palec u nogi itp., ale nikt nie podał mi dobrej odpowiedzi: kula i pocisk spadną na ziemię w tym samym momencie. Przyspieszenie ziemskie przyciąga wszystko do centrum Ziemi, nadając każdemu spadającemu obiektowi taką samą prędkość, która hamowana jest jedynie przez opór powietrza (właśnie tak działa spadochron), a w przypadku kuli z pistoletu i bilardowej bili opór powietrza nie ma znaczenia. Skoro przyspieszenie każdego spadającego obiektu jest takie samo, to równy jest też czas spadania, gdy dwa przedmioty były na tej samej wysokości. To, że pocisk z pistoletu leci jeszcze poziomo, nie ma żadnego znaczenia.

Już samo zrozumienie faktu, że masa obiektu nie ma wpływu na czas, z jakim spada on w kierunku ziemi, nie jest powszechne i wiele osób, zwłaszcza młodych, uważa, że przedmioty cięższe spadają szybciej, nie mówiąc już o tym, że powszechnie uważa się, że ruch poziomy ma wpływ na spadanie – im szybciej leci, tym wolniej spada.

Podobnie trudno, szczególnie młodym ludziom, jest zrozumieć fakt, że wyrzucony z samolotu obiekt (np. bomba) nie spadnie idealnie w miejscu, w którym znajdował się samolot w momencie wyrzucania, ale raczej w miejscu, w którym będzie się znajdował, kiedy ów obiekt doleci do ziemi (oczywiście jeśli samolot leci prosto i bez uwzględniania oporu powietrza). Problem ten da się jednak prosto wytłumaczyć zapytaniem, co się stanie, gdy podskoczysz w jadącym pociągu. Czy pociąg pod Tobą pojedzie, a Ty wylądujesz trochę bliżej jego końca? Tutaj ludzie odpowiadają raczej zgodnie z prawdą – że wyląduje się w tym samym miejscu względem podłogi pociągu.

 

Lubicie takie pytania i zagadki uczące myślenie? Tu jest ich więcej:

- Dlaczego żelazka nie mają włączników? i 22 inne niebanalne pytania uczące myślenia

- Zagadki w Pracy z Grupą [produkt w sklepie]

 

 

 

 

Jak uczyć dzieci zdrowego rozsądku

Uczenie myślenia odnosi się do przysłowiowego dawania wędki (albo uczenia mentalności wędkarza, który nawet jak nie ma wędki, to potrafi ją wyprodukować) zamiast ryby (którą się od razu zjada), a to jest właśnie jeden z najważniejszych wymiarów mądrego życia – radzenie sobie z trudnościami. Przedstawiam więc kilka prostych pomysłów, rozwiązań i tematów rozmów uczących dzieci (a może i starszych) zdrowego rozsądku. Część tych spraw wyda Ci się oczywista i banalna, ale myślę, że część Cię zaskoczy, a o innych pomyślisz: „No tak, to takie proste i oczywiste, ale nigdy wcześniej o tym nie pomyślałem”.

 

1. Pokazuj związki przyczyna – skutek, nawet jeśli coś wydaje Ci się oczywiste (np. jak położysz koc na trawie, to może być brudny, a do rana na pewno będzie mokry, a jak nie wyrzucisz śmieci, to będzie brzydki zapach).

 

2. Ucz przewidywania konsekwencji swoich działań lub braku działań (np. ucz, żeby nigdy nie jeździć za betoniarką lub ciężarówką z gruzem, bo coś może spaść na nasz samochód, albo że jak kogoś uderzysz, to on może oddać).

 

3. Ucz zadawania pytania „Dlaczego?”: Dlaczego ktoś zachowuje się tak, a nie inaczej? Dlaczego pada deszcz? Dlaczego zdarzył się ten wypadek? Dlaczego ktoś płacze? Dlaczego ludziom udaje się rozkręcać biznesy?

 

4. Wyjaśniaj, dlaczego wykonujemy proste codzienne czynności, które dla dorosłych są oczywiste (np. myjemy ręce po skorzystaniu z toalety, żeby pozbyć się niebezpiecznych bakterii i wirusów, które są wydalane z naszego organizmu).

 

5. Ucz dystansu w odbiorze treści, zwłaszcza z Internetu i telewizji. Ucz pytania o źródło informacji (nie wszystko, co jest napisane w Wikipedii i co stwierdzili amerykańscy naukowcy, to prawda).

 

6. Ucz odróżniania faktów od opinii. Czy to, co słyszysz w telewizji lub czytasz w gazecie, to fakt czy tylko czyjaś opinia?

 

7. Pokazuj, że nie wszystko, co robi większość ludzi, jest dobre i prawdziwe – większość nie jest wyznacznikiem prawdy.

 

8. Ucz zastanawiania się, kto zyskuje na przekazywaniu danej informacji i jaki ma w tym interes.

 

9. Ucz logiki, nawet jeśli coś jest dla Ciebie oczywiste.

(Np. ze stwierdzeń Jan mieszka w WarszawieWarszawa jest w Polsce wynika, że Jan mieszka w Polsce, ale ze stwierdzeń Warszawa jest w PolsceJan mieszka w Polsce wcale nie wynika, że Jan mieszka w Warszawie.

Albo

Do naszego miasta ma przyjechać gwiazda kina i piszą o tym gazety, ale jeśli gazety o tym nie piszą, to nie oznacza, że do naszego miasta nie przyjechała żadna gwiazda kina.

Albo

Stwierdzenie Jan nie zgubił kluczy wcale nie oznacza, że Jan ma klucze, bo mógł ich po prostu wcześniej nie mieć.

Albo

Zdania Każdy kibic sportowy ma szalik oraz Każdy artysta ma szalik nie oznaczają Każdy kibic sportowy jest artystą).

 

10. Ucz myślenia w życiu codziennym (np. jedziemy autostradą z prędkością 120 km/h, do celu mamy jeszcze 240 km – w jakim czasie dojedziemy?). Przykładowo warto uczyć chociaż podstawowej umiejętności korzystania z mapy, bo pełne zaufanie do urządzenia GPS może nas dosłownie wyprowadzić w pole.

 

11. Pokazuj dziecku, że wiele spraw zależy od kontekstu, np. niebieskie koła mają taki sam rozmiar, ale wydaje nam się, że koło otoczone większymi kołami jest mniejsze:

 

12. Pokazuj dziecku, że wiele spraw zależy od nastawienia, np. kiedy masz jakiś problem z nauką szkolną, to czy podchodzisz do tego jak do walki z przeciwnościami losu (jesteś ofiarą niesprzyjających sił i na nic nie masz wpływu) czy jak do rozwojowego wyzwania i przygody (jesteś jak Indiana Jones, który podejmuje decyzję i zaczyna działać)?

 

13. Pokazuj trzy podejścia do życia i planowania, które pomagają oceniać sprawy z różnych perspektyw:

- marzyciela, któremu wszystko się udaje,

- krytyka, który widzi same trudności,

- realisty, który wyprowadza z marzeń realność.

Wszystkie te trzy nastawienia są ważne i dopiero ich połączenie pozwala spojrzeć na sprawy realnie.

 

14. Ucz spostrzegawczości, dostrzegania potrzeb innych i dostrzegania różnych rzeczy tam, gdzie inni ich nie widzą (lub nie chcą widzieć). Ucz bacznego przyglądania się rzeczywistości. Prosty przykład: jeśli dostajesz od kogoś kartkę z zakupami, to obejrzyj ją z dwóch stron – ja kiedyś wybrałem się na zakupy z taką kartką i kupiłem rzeczy tylko z jednej strony, bo nie przyszło mi do głowy, żeby odwrócić kartkę!

 

15. Ucz samodzielności w podejmowaniu decyzji i działaniu. Zamiast mówić wprost, co należy zrobić, zapytaj: „Jak myślisz, co należałoby zrobić?”.

 

16. Pokazuj i wyjaśniaj idee Arystotelesowskiego złotego środka: przesada w każdej sprawie nie jest dobra (z wyjątkiem dobrze rozumianej miłości).

 

17. Ucz tego, żeby dokładnie czytać umowy, które się zawiera.

 

Kiedyś w czasie letniej kolonii z młodzieżą, stojąc kilka ładnych metrów od pojemnika na plastikowe zakrętki, zapytałem paru młodych ludzi, czy ich zdaniem trafię zakrętką do pojemnika, czy nie. Któraś z młodych osób rzuciła: „Niech pan spróbuje z zamkniętymi oczami”. Zgodziłem się.

 

Zamknąłem oczy, podszedłem do pojemnika i wrzuciłem zakrętkę, na co zgromadzona wokół młodzież zareagowała zdziwieniem. Ja odpowiedziałem: „Przecież nie umawialiśmy się, że nie mogę podchodzić”. Po czym dodałem: „Zawsze powinniście wiedzieć, na co się umawiacie!”.

 

 

Poniższy wpis to fragment mojego podręcznika Jak Uczyć Skuteczności. Siebie i Innych. Podobne treści znajdziecie na naszym blogu pod etykietą Jak Uczyć Myślenia, np.:

- Dlaczego żelazka nie mają włączników? i 22 inne niebanalne pytania uczące myślenia

- Esej – skuteczna metoda uczenia krytycznego myślenia i planowania własnej przyszłości

- Decyzja Należy do Ciebie – prosta metoda uczenia myślenia i formułowania własnego zdania [również online]

- Sztuka zadawania pytań, czyli moc pytań w edukacji. Jak uczyć myślenia, odpowiedzialności i budowania samoświadomości za pomocą pytań

 

Czy macie jakieś pomysły na inne sposoby uczenia zdrowego rozsądku? Zapraszam do podzielnia się nimi w komentarzach.

 

 

Bibliografia:

Wolpert L. (1996). Nienaturalna natura nauki. Gdańsk: GWP.

 

Zostaw komentarz



Tomasz Nowak

3 lata temu

"Zdrowy rozsądek to zbiór uprzedzeń nabytych do osiemnastego roku życia. (Albert Einstein)"

Diana Bałazy

3 lata temu

„Pozwólmy dzieciom doświadczać po omacku, wydłużać swoje korzenie, eksperymentować i drążyć, dowiadywać się i porównywać, (…) pozwólcie mu wyruszyć w podróże odkrywcze, czasem trudne, ale pozwalające znaleźć taki pokarm, jaki będzie dla niego pożyteczny.” Célestin Freinet
W szkołach tradycyjnych olbrzymi nacisk kładzie się na rywalizację. Uczniowie są oceniani i dzieleni na lepszych i gorszych. W efekcie dzieci mogą już od najmłodszych lat stracić pewność siebie, wykształcić w sobie niską samoocenę i kompleksy.
W pedagogice Freineta duży nacisk kładzie się na pracę zespołową i na samorządność uczniów. Nie ma miejsca w tym modelu na dyskryminację wychowanków z jakiegokolwiek powodu, dlatego wyeliminowane są tradycyjne oceny wystawiane przez nauczyciela. Szkoły mają pracować z dziećmi o różnych możliwościach intelektualnych. Celem jest rozwój osobowości każdego ucznia, dlatego edukacja ma opierać się na szacunku do podmiotowości, indywidualnych zdolności, dążeń i tempa pracy oraz praw dziecka.
Zadaniem nauczyciela jest pomoc, motywowanie, inspirowanie, szukanie razem z wychowankami rozwiązań problemów, a nie narzucający się i dogmatyczny autorytaryzm. Freinet tak oto streścił właściwą postawę nauczyciela: „Pozwól dziecku się wypowiedzieć – pozwól mu się wyrazić”. Wszystkie prace i zadania omawia się w grupie. Szkoła powinna wykształcić umiejętności współpracy i inteligencję społeczną.

Odwiedź nas w Motyczu
Konkurs Mapa Myśli

Rodzaje treści

Zrób to sam

Do pobrania

Video

Recenzje

Nasze portale

Prawdziwy Skarb

Kompasy Psychometryczne

Szkoła Przedsiębiorczości

Najczęściej czytane (ostatnie 24h)

Kontakt

Motycz Leśny 51
21-030 Motycz Leśny

Warsztaty dla klas, szkolenia dla dorosłych:
502-928-477, biuro@cdw.edu.pl

Sklep, kursy online:
513-056-931, kontakt@cdw.edu.pl

Copyright © 2020 Centrum Dobrego Wychowania
Witryna zaprojektowana przy użyciu zasobów portalu Freepik.com