Umiejętność czytania to jedna z podstawowych umiejętności, której uczymy się już na samym początku nauki szkolnej. Czy jednak dobrze ją w ciągu życia wykorzystujemy? Przecież bardzo wiele osób, nawet dorosłych, ma problemy z rozumieniem tego co czyta. W wpisie kilka pomysłów i ćwiczeń jak uczyć czytania ze zrozumieniem, a przy okazji też myślenia, bo nic tak nie uczy myślenia, jak właśnie czytanie ze zrozumieniem.
Na początku wpisu garść statystyk: Wskaźnik analfabetyzmu w Polsce wynosi zaledwie 0,3% (czyli tylu mieszkańców naszego kraju nie potrafi czytać, ani pisać), jednak jedynie 56% Polaków przyznaje, że cokolwiek czyta, a jedynie 12% Polaków ma choć nieduży domowy księgozbiór. 20% europejskich 15-latków ma problemy z czytaniem. Badania pokazują, że 77% Amerykanów, 47% Polaków i 28% Szwedów ma problemy ze zrozumieniem tego, co czyta, a sprawnych językowo w tych krajach jest odpowiednio: 2%, 21% i 32%. [statystyki te pochodzą z artykułu: Łukasiewicz R., Analfabetyzm wtórny, ekskluzja czy inkluzja społeczna, w: R. Lusawa (red.), Wybrane zagrożenia społeczne wyzwaniem dla ekonomii i nauk o zarządzaniu, Warszawa: Europejska Wyższa Szkoła Informatyczno-Ekonomiczna w Warszawie 2012, s. 53-70.]
Czyż wiec nie doświadczamy czegoś takiego jak analfabetyzm wtórny (umiałem czytać w podstawówce, a teraz nie) lub może lepiej moglibyśmy określić to zjawisko jako analfabetyzm funkcjonalny (umiem czytać, ale jak czytam, to i tak nic mi to nie daje). Tak wiec powinniśmy nie tylko uczyć czytania, ale rozumienia tego, co się czyta - powinniśmy więc uczyć myślenia. Oto kilka pomysłów jak to zrobić:
1. Zadaj pytania przed czytaniem
Najprostszym ćwiczeniem pomagającym uczyć się czytania ze zrozumieniem jest zadanie pytań do tekstu przed jego czytaniem. Wręczmy uczniom tekst z kilkoma prostymi pytaniami, na które mają znaleźć odpowiedź.
Dobrym pomysłem jest tutaj zadanie np. 3 pytań, na które odpowiedź znajduje się w tekście oraz czwartego, na które w tekście nie ma odpowiedzi. Po znalezieniu odpowiedzi na 3 pierwsze pytania, uczniowie zaczynają dokładniej czytać tekst, szukając odpowiedzi na 4. pytanie. Trzeba dokładnie i ze zrozumieniem przeczytać tekst, żeby się zorientować, że odpowiedzi na to pytanie nie ma w tekście.
2. Zadaj pytania po czytaniu
Podobnym ćwiczeniem jest zadanie pytań o czytaniu. Możemy zadać pytania otwarte (dlaczego? jak?) lub sprowadzające się do prostej odpowiedzi (kto? co? kiedy?), ale możemy również przygotować zdania twierdzące i zapytać, czy są prawdziwe, czy nie: PRAWDA czy FAŁSZ.
Podobnie jak poprzednio warto zapytać również o coś, czego nie ma w tekście. Uczenie czytania ze zrozumieniem to również pokazywanie, że nie zawsze to, czego szukamy jest w danym tekście i, że trzeba potrafić to znaleźć.
3. Podkreśl najważniejsze informacje
Ciekawym i wbrew pozorom, nie tak łatwym ćwiczeniem, jest poproszenie uczniów o podkreślenie (zakreślenie) najważniejszych informacji.
Możemy zrobić to w taki sposób:
- Kolor czerwony - od jednego do trzech najważniejszych słów
- Kolor pomarańczowy - kolejne od 1-3 najważniejsze słowa
- Kolor zielony - wszystko inne, co jest ważne
To ćwiczenie tylko pozornie jest łatwe, bo tak naprawdę trzeba zrozumieć całość przekazu, podzielić go na pewne mniejsze fragmenty i nadać im ważność.
4. Opowiedz mi o tym własnymi słowami
To jest bardzo ciekawe ćwiczenie, ale wymaga więcej czasu. Poproś ucznia o opowiedzenie własnymi słowami, tego, co autor tekstu chciał nam przekazać.
5. Streść to w jednym zdaniu
Opowiedzenie własnym słowami tego, co autor chciał nam przekazać to dopiero początek właściwego zrozumienia tekstu. Drugim etapem jest zastanowienie się, co jest w tym najważniejsze. Możemy poprosić uczniów o streszczenie danego tekstu w jednej myśli, w jednym zdaniu.
Tutaj możemy zadać pytania pomocnicze:
- Jaka jest najważniejsza myśl, którą autor chce nam przekazać?
- Ujmij treść tekstu w jednym zdaniu.
- Jeśli to były artykuł w gazecie, jaki miałby tytuł / nagłówek?
- Jakim mottem / przesłanie moglibyśmy opisać treść książki?
To ćwiczenie bardzo ciekawie wykonuje się w odniesieniu do treści całej lektury. Zadajcie je uczniom, a zobaczycie, co tak naprawdę zrozumieli. Ale zanim to zrobicie, zachęcam do wykonania tego ćwiczenia samodzielnie, np.:
Słowacki - Balladyna: „Nie warto być nieuczciwym, bo prędzej czy później to obróci się przeciwko Tobie”
Dostojewski - Zbrodnia i Kara: „Każdego zbrodniarza czeka kara”
Camus - Dżuma: „W każdym człowieku jest wiele zła, z którym ciężko jest mu sobie samemu radzić”
de Saint-Exupéry - Mały Książę: „Dobrze widzi się tylko sercem” (to akurat jest dosłowny cytat z książki, ale świetnie streszcza ją całą)
Baczyński - Elegia o...[chłopcu polskim]: „Wojna to straszne wydarzenie związane z samotnością, smutkiem, poczuciem wyobcowania, ale nie można poddać się własnym emocjom i walczyć o swoje wartości, nawet jeśli przypłaci się to śmiercią”
Te zdania streszczają treść danego tekstu w odbiorze ich czytelnika. Po takim ćwiczeniu możemy rozpocząć na lekcji fascynującą dyskusję o tym, co kto zauważył w danym dziele, dlaczego właśnie to i czy inni się z tym zgadzają.
6. Jaki to ma skutek dla Ciebie
Kolejnym bardzo dobrym ćwiczeniem, uruchamiającym głębsze sposoby przetwarzania informacji (np. bardziej emocjonalne), jest zapytanie uczniów, co osobiście wynoszą z danego tekstu, co i jak mogą zastosować w swoim życiu, co pod wpływem tego tekstu mogą zmienić w swoim życiu, czego ich to nauczyło.
Możemy posłużyć się takimi pytaniami pomocniczymi:
- Co osobiście wynosisz dla siebie z tego tekstu?
- Czego ten tekst Cię nauczył?
- Co możesz zmienić w swoim życiu pod wpływem tego tekstu?
- Jaka jedna rzecz z tego tekstu Cię zainspirowała?
W ten sposób możemy czytać nie tylko teksty dotyczące zanieczyszczeń środowiska, ale np. biografie inspirujących postaci, opisy wydarzeń historycznych, a nawet prozę Libery, Prousta lub Joyce'a.
7. Znajdź drugie dno
Najbardziej angażującą metodą uczenia czytania ze zrozumieniem to uczenie myślenia: myślenia krytycznego, wieloaspektowego, analizy.
Zadaj uczniom pytania:
- Czy ten tekst ma jakieś drugie dno?
- Dlaczego autor napisał ten tekst?
- Czy to co pisze autor, to prawda? Czy komuś może zależeć na tym, żebyśmy myśleli, że to prawda? A może autor myli się niecelowo?
- Co czuł autor, kiedy to pisał? Może się bał? Może był wesoły? Może był pijany? (to zwłaszcza, kiedy czytamy teksty z okresu romantyzmu lub Młodej Polski)
- Jakie skutki może przynieść ten tekst? (możesz np. zapytać uczniów o długofalowe skutki Hołdu Pruskiego dla relacji polsko-niemieckich, albo Unii Lubelskiej dla relacji polsko-ukraińskich)
- Czy autor tak samo rozumie poszczególne słowa jak ja? (np. solidarność, sprawiedliwość)
- Jeśli byłbyś nauczycielem języka polskiego / lewicującym aktywistą / obiektywnym sędzią / Sokratesem, to co byś powiedział o tym teksie?
Arkusz czytania ze zrozumieniem
Zawarte w tym wpisie sposoby ująłem w jednym arkuszu ćwiczeniowym. Arkusz zawiera przykładowy tekst źródłowy oraz pytania do niego. Ćwiczenia z użyciem tego arkusza można wykonywać indywidualnie lub np. w parach, a następnie je omawiać w szerszym gronie. Arkusz możecie również dowolnie modyfikować i dostosowywać go do swoich potrzeb.
Pobierz arkusz ćwiczenia (docx)
Do realizacji podobnych ćwiczeń może zainspirować Was również wpis, który napisałem na swoim prywatnym blogu. Zapraszam do lektury:
Jeśli macie jakieś inne pomysły na ćwiczenia i metody uczące czytania ze zrozumieniem, to zapraszam do dyskusji w komentarzach. Inspirujmy się nawzajem.
Autor wpisu:
dr Michał Czakon
Pomysłodawca metod edukacyjnych Centrum Dobrego Wychowania, Psycholog, Trener, Dydaktyk, Autor bloga: jakdzialacskutecznie.pl, Autor pakietu metod 99 pomysłów na godziny wychowawcze.
